अनलाइन पुमा राई शब्दकोश – Online Puma Rai Dictionary

अनलाइन पुमा राई शब्दकोश – Online Puma Rai Dictionary

सङ्कलन तथा सम्पादन: गणेश पुमा चिन्तन
पछिल्लो पटक अद्यावधिक भएको मिति: २०८० वैशाख ७ गते (एलम्बर सम्वत् ५०८३)

१. पुमा राई भाषाका व्यञ्जन वर्ण, स्वरवर्ण, आधा अक्षर र सङ्केतहरू

 

२. शब्दकोश

अ

अ निपा. – हो – yes  (अ ङा बेन्ङाङा  । – हो म आउँदैछु ।)

अ इ निपा. – हो नि – yes (अ इ छोको ना मेत्दङ् ।- हो नि  सिस्नु त छैन ।)

अ इ तल्ल निपा. – हो नि त – yes, that’s right (अ इ तल्ल ङा ना ताओङ्लाओङ् । – हो नि त म त आइपुगेँ ।)

अक् ना. – एक – one (खक्‍कुचि अक् ङा पलिसाचि । – उनीहरू एक मुख भए ।)

अक्‍अक् ना. – एकएक – one each (खक्‍कुचि अक्अक् लुत बोङ्‌कोलोङ् मचाआ । – उनीहरू एकएक दाना आरू खाए ।)

अक्ढाङ् वि. – आधा – half (खन्‍नाआ पुरुप् अक्ढाङ् चोओ । – तिमी आधा काक्रा खाऊ ।)

अक्‍ता/अक्‍तात् वि. – एउटा – one (खक्‍कुबो कखिम्‌या अक्‍ता मुनिमा युङ्‌याङ् । – उसको घरमा एउटा बिरालो छ।)

अक्‍खेन् वि. – एक पाटा – one side (पुरुप् अक्खेन् चोओ । – काक्रा एक पाटा खाउ ।)

अक्‍ढाङ् वि. – आधा टुक्रा – half part (अक्ढाङ् उत्वा अन्‍नाआ दुङि। – आधा टुक्रा उखु तिमी खाउ ।)

अक्‌नि ना. – सँगै – together (खन्‍नाचि अक्‌नि पुक्साचि । – तिमीहरू सँगै जाउ ।)

अक्मा स.क्रि. – उघाउनु – scoop out (वा अक्मा दोता । – पानी उघाउनु पर्‍यो ।)

अक्‌मिन्मा स.क्रि. – एक मन/एक चित्त  – one mind (के अक्‌मिन्मा लिमाकिना खिप्मादोत् । – हामी एक मन/एक चित्त भएर पढ्नुपर्छ ।)

अखट्‌टे वि. – अप्ठ्‌यारो – difficult (अखट्‌टेदो फा मुमा दोत् । – अप्ठ्‌यारो परेको बेला सहयोग गरागर गर्नुपर्छ ।)

अन्ढाकु वि. – ठूला-ठूला – big/large (हेन्‍ना काढिलाचि अन्ढाकु मलिसा । – अब त तिम्रो सुगुरहरू (खसि पारेको) ठूला-ठूला भए ।)

अ निकु कानेइ निपा. – हो अरे है – yes, it is (आम्बा तुमाकु? अ नि कु कानेइ । – आँप पाकेको हो? हो अरे है ।)

अन्‌न्हि वि. – धेरै – many/much/more (मामा अन्‌न्हि साम्‌सि हेक्दा। – आमाले धेरै घास काट्नुभयो ।)

अन्ल्हेङ् वि. – धेरै – many/much/more (पापा अन्ल्हेङ् साखान् ताता । – बाबाले धेरै मासु ल्याउनु भयो ।)

अन्ल्हेङ्‌कु वि. – ठूलो – big/large (हेत्‌दि अन्ल्हेङ्‌कु मु । – हात्ती ठूलो हुन्छ ।)

अप्पगरि/ओप्पगरि क्रि.वि. – यतिबेला – now (अप्पगरि ङे ताओङ् लाओङ् कु । – यतिबेला नै म आइपुगेको हो ।)

अरयु क्रि.वि. – उहिले – ago (अरयु इ एन् सुम्तुम्‌चि मछेसाङा । – उहिले हाम्रा पुर्खाहरू जाँगरिला थिए ।)

अस ना. – दुई – two  (खाबाचोङ्‌आ सेत्लाम् अस प्वा खिनाचि तिइचि एइ। – खाबाचोङ्ले भोलि दुई बोट घर तरुल खन है ।)

असपोङ् ना. – दुई जना – two person (खन्‍नाचि असपोङ्‌मङ् बेनाचि ना । – तिमीहरू दुई जना नै आउ न ।)

लुप् ना. – बीस – twenty (आत्धेपा लुप् करा तुतुमाचि लाक्सुङ्चङ् । – अस्तिको दिन (दुई दिन अगाडि) बीसवटा कुखुराहरू बेचेँ ।)

अहन्‍कु वि. – ठूलो – big/large (अहन्‍कु वापा ताति । – ठूलो भाले ल्यायो ।)

 

आ

आ विभ. – ले – by (मुनिमाआ कोइमा लोकि । – बिरालोले मुसा समात्यो ।)

आइ अव्य. – आज – today (आइ ङ्बो ङ्‌खिम्दो लाक मेत्‌दिने । – आज मेरो घरमा साकेला नाचौं ।)

आइखि ना. – तल – downwards (आइखि मि लेत्याङ् । – तल आगो बल्दैछ ।)

आइना अव्य. – आज त – today (आइना ङा पकानङ् । – आज त मलाई फुर्सद हुँदैन ।)

आइपदोङ् क्रि.वि. – यो वर्ष – this year (आइपदोङ् देम् कदोङ् तबेत्याङ्? – यो वर्ष कति वर्ष पुग्यो ?)

आक्‍को/आपक्‍को ना. – दाजु – elder brother (खादोकङ् ततायाङ् आपक्‍को ? – कहाँबाट आउदै हुनुहुन्छ दाजु ?)

आक्मा अ.क्रि. – नाक लाग्नु – feel satisfy (साछुत् चेए नालो आक्मा खामेत् । – मासुको बोसो खाइयो भने नाक  लाग्छ ।)

आक्मादामा अ.क्रि. – सास रोकिएर रुन समेत नसक्नु – stoped respiration (एन् दाङ्‌या ढे मुए नालो आक्मादामा खामेत्। – ढाडमा हान्यौं भने सास रोकिएर रुन समेत सकिन्‍न ।)

आङ्‌मा स.क्रि. – सहनु – bear (एन् पक्‍काचिआ खाम रेन् नालो आङ्‌मा चामा इ । – आफुभन्दा ठूलाबडाले गाली गरे भने सहनुपर्छ नि ।)

आङ्लाबुङ् ना. – सुनाखरी – orchid (सङ्प्वादो आङ्लाबुङ्    बेता । – रुखमा सुनाखरी फुल्यो ।)

आडिखि क्रि.वि. – माथि – up/above (खक्‍कुचि आडिखि मबेन्पुङ्‌याङ्। – उनीहरू माथिबाट आइजादैछन् ।)

आतात्‍नङ्/आताप्‍नङ् ना. – पोहोर साल – last year (आतात्‍नङ् ना सामाचा निआकु । – पोर त कोदो निकै फलेको थियो।)

आत्‌दि क्रि.वि. – अस्ति – the day before yesterday (आत्‌दि मेसि तोका । – अस्ती भैसि ब्यायो ।)

आत्लोङ्/आत्लोङ्‌मङ् क्रि.वि. – अघि/अघि नै – earlier (आत्लोङ् सा पुक्‍सा ? – अघि को गयो ?)

आप्मा स.क्रि. – हान्‍नु – shoot (तालित्आ ङेप्पा आप्मा दोत् । – गेटिसले बाँदर हान्‍नुपर्छ ।)

आम्बा ना. – आँप – mango (आम्बा हालापेक्पेक् तुमा । – आँप पहेलै पाक्यो ।)

आम्मा स.क्रि. – हान्‍नु – strike (खन्‍ना तालित् आम्मा तलेन् ? – तिमीलाई गेटिस हान्‍न आउँछ ?)

आलाङ्‌ने ना. – धन्यवाद – thank you (ओन्कु तित्दोङ्,   आलाङ्ने । – यत्रो दिनुभयो, धन्यवाद ।)

आसे क्रि.वि. – हिजो – yesterday (आसे ओधोत्‌नि वा ताआ । – हिजो यता पानी पर्‍यो ।)

आहिप्प वि. – तल – lower (आहिप्प हेम्मा इत्‌नि पुक्सा । – तल्लो भेगतिर जाउ ।)

आह्या क्रि.वि. – उ पर – far (आह्या साचि मबेन्याङ् ? – उ पर को को आउदैछन् ?)

आह्याक्खा क्रि.वि. – पर – distance (मेसि परङ् इछित् आह्याक्खा सोत्‌दि । – भैंसिलाई चाँहि अलि पर सार ।)

 

इ

इ निपा. – नि – yes (तक्‍कु ना ओगि इ । – त्यो त सुठुनी हो नि।)

इ/दि/दो/या विभ. – मा – at (वाखाम् चक् इ पक्‍का      थोङ्‌याङ् । – कुवा छेउमा दाजु आउदै हुनुहुन्छ ।)

इखा/इखारोक् ना. – शौचालय – toilet (इखारोक् साङ्‌मा ङेन्मा दोत् । – शौचालय सफा राख्‍नुपर्छ ।)

इखालाम् ना. – शौचालय जाने बाटो – the way to the toilet (इखालाम्दो सा पोसा ? – शौचालय जाने बाटोमा कसले उल्टी गर्‍यो ?)

इखा/इखाहुत् ना. – मलद्वार – anus (एन् इखा खोङ्‌निलो साङ्‌मा दोत्। – मलद्वार राम्ररी सफा गर्नुपर्छ ।)

इछित्/इछित्लोक् वि. – अलि/केही – little much (तक्‍कु इछित्    पलिसेन् । – त्यो अलि भएन ।)

इत्मा स.क्रि. – दिनु – give (सकयक्‍वा सा इत्मा ? – सकयक्वा कसलाई दिनु ?)

इत्दानम् /इत्दानुम् स.क्रि. – देउ – give (खक्‍कु वा दुङ्‌मा इत्दानुम्। – उसलाई पानी खान दिनु ।)

इत्दानम्चम् /इत्दानुम्चम् स.क्रि. – देउ – give (खक्‍कुचि रोङ् चामा इत्दानुम्चम् । – उनीहरूलाई खाना खान देउ ।)

इत्‌दि स.क्रि. – देउ – give (युरुपा साम्‌सि इत्‌दि । – गोरूलाई घास देउ ।)

इत्‌नि स.क्रि. – देउ – give (ङा खान् चामा इत्‌नि । – मलाई तरकारी खान देउ ।)

इन्मा अ.क्रि. – कञ्‍जुस हुनु/खराब हुनु – be greedy (तान् साप्‍तान्दो युङ्‌ङि पअङ् इन्मा पलिनिन् । – गाउँ समाजमा बसेपछि कञ्‍जुस हुनु हुन्‍न ।)

इमा अ.क्रि. – दिसा गर्नु – shit (इखारोक् बुङ्‌खा इमा पलिनिन् । – शौचालय भन्दा बाहिर दिसा गर्नु हुन्‍न ।)

इमा अ.क्रि. – तलतिर आउनु – come down (खन्‍ना उन्‌नि युन्मा इमा दोत्। – तिमी अलि तलतिर आउनुपर्छ ।)

इम्मा अ.क्रि. – सुत्‍नु – sleep (कखाखुत् इम्मा दोत् । – राती सुत्‍नु पर्छ।)

इम्ङेन् क्रि.वि. – सुतिरहेको – sleeping (चाभा इम्ङेन् । – बाघ सुतिरहेको छ ।)

इसचा ना. – कुलपितृमा नचल्ने अन्‍न  (फापर, गहुँ) – wheat, buckwheat (इसचा साम्खा खलिदो परेङ्‌ङमिन् । – फापर, गहुँ साम्खा, खलिमा प्रयोग गरिदैन ।)

इसमाक् वि. – खराब/नराम्रो – bad (इसमाक् काचि मुमा   पलिनिन् । – खराब काम गर्नु हुन्‍न ।)

इसमा ना. – बोक्सी – witch (सुप्सङ्‌मि बोक्‌सिचिआ लाम् छाक्मा पलामा नि । – धामीलाई बोक्सीहरूले बाटो छेक्न खोजे रे ।)

इसि ना. – चिउरी – butter tree (इसि तुम्पअङ् लेम् । – चिउरी पाकेपछि गुलियो हुन्छ ।)

 

उ

उक्मा स.क्रि. – छोडाउनु – peel (रिख्‍वा उक्मा चानि। – चोया काढ्न मिठो हुन्छ ।)

उङ्/ङ् सर्व. – मेरो जनाउने उपसर्ग – my (ङ्‌खिम् । – मेरो     घर ।)

उङ्‌बो/ङ्बो सर्व. – मेरो – my (तक्‍कु ङ्बो । – त्यो मेरो हो।)

उत्वा ना. – ऊखु – sugarcan (उत्वा देम् लेम्याङ्‌कु । – ऊखु कति गुलियो रहेछ ।)

उढि ना. – यहाँ माथि – upward here (उढी थोङा । – यहाँ माथि आउ ।)

उन्कु वि. – सानो – small (रताक् उन्कु मुयाङ् । – गडेडा सानो छ।)

उनुन्‍कु वि. – ससानो – very mall (उन्दाकु लुङ्वा छे कुपि । – ससानो ढुङ्‌गा पनि टिप ।)

उन्दाकु वि. – साना-साना – smaller (ङेप्पाचि उन्दाकु ममुयाङ् । – बाँदरहरू साना-साना छन् ।)

उनुन्छेत्‍कु वि. – सानो – small (उनुन्‍छेत्‍कु जाङ्‌खुरि खुरा किना ताआङेसा । – ऊ सानो डोको बोकेर आएको थियो ।)

उन्ताका/उन्‌तिका वि. – अलिअलि – little much (ठोला उन्‌तिका चेत्‌धि । – ठोल अलिअलि बजाउ ।)

उन्‌नि मेत्कु वि. – छोटो – short (उन्‌नि मेत्कु सुमेरो छोका । – छोटो नली बनाउ ।)

उप्दाङि वि. – प्रकाश दिइरहेको – burning light (नाम् आ खुला उप्दाङि। – घामले जङ्‌गलमा प्रकाश दिइरहेको छ ।)

उप्‌सि ना. – मुखमा क्वाप्प लगाउनु – put into mouth (उन्‌नि बोमाक् उप्‌सि कि छेप्‌सि ङोम् हे पेए । – अलिकति सिलाम मुखमा क्वाप्प लगाएर चाख त बोसिलो हुन्छ कि हुन्‍न ।)

उप्मा स.क्रि. – उज्यालो दिनु – give light (काङ्‌मक् उप्मा     दोत् । – पाहालाई उज्यालो देखाउनु पर्छ ।)

उब्मा अ.क्रि. – बेरा लगाउनु – put up a fence (मेसिबो कछा युङ्‌खा उब्मा दोत् । – पाडा बस्ने ठाउँ बेरा लगाउनु पर्छ ।)

उम्मसि ना. – उकार – a sign for alphabet (कबो कउम्मसि पाक्‌दि। – कमा उकार लेख ।)

उम्मा स.क्रि. – मुखमा राख्‍नु – hold in mouth (एन् घोक्‍रो तुक् नालो हार्‌दि वा एन् ङादो उम्मा ङेन्मा दोत् नि । – घाटी दुख्‍यो भने बेसार पानी मुखमा राखिरहनु पर्छ निको    हुन्छ ।)

उहित्‌नि वि. – तलतिर – downwards (खन्‍ना उहित्‌नि इआ । – तिमी तलतिर आऊ ।)

उहुन्मा स.क्रि. – घचेट्नु/ठेल्नु/उधिन्‍नु – push (ओगिखा उहुन्मा बोक्‌बो ककाचि लिसा । – सुठुनी बारी उधिन्‍नु सुँगुरको कामै भयो ।)

 

ए

एइ निपा. – है – word used to suggest someone (योक आइ धोक्‌दि एइ । – पिडालु आज गोड है ।)

एत्‍तोङ् क्रि.वि. – अचेल – now adays (एत्‍तोङ् अन्ढा चुङ्    लियाङ । – अचेल जाडो धेरै छ ।)

एत्‍दङ् क्रि.वि. – सँधै – always (मुनिमाआ एत्‍दङ् साखान् खुस्‌सि चाआ । – बिरालोले सँधै मासु चोरेर खान्छ ।)

एत्‍नङ् अव्य. – कुन्‍नि – perhaps (खक्‍कु खिप्‌सि पुङ् हे पेकु  एत्‍नङ् ? – ऊ पढ्न जाने हो कि होइन कुन्‍नि ?)

एदवा ना. – त्यही दिन फर्किनु – return back same day (एदवा पुक्‍सादाआ । – पुगेर त्यही दिन फर्केर आउ ।)

एन्‌ सर्व. – हाम्रो – our (एन्‌ साप्‍तान् खोङ् नियाङ् । – हाम्रो गाउँ सुन्दर छ ।)

एन्‌चि सर्व. – हाम्रो – our (एन्‌चिबो एन्‌चि योक् तिदि । – हाम्रो सङ्‌गत् मिल्छ ।)

एन्‌ नि वि. – मिठो हुन्छ (सुन्‍न) – beautiful (छाम् एन्मा एन्‌    नि । – गीत सुन्‍न मिठो हुन्छ ।)

एन्‌निकु वि. – मिठो (सुन्‍न) – beautiful (अक्‍ता एन्‌निकु छाम् मुउ खाइ । – एउटा मिठो गीत सुनाउ त ।)

एन्‌निलो वि. – मिठो (सुन्‍न) – beautiful (एन्‌निलो पिमा दोत् । – मिठो बोल्नुपर्छ ।)

एन्बो सर्व. – हाम्रो – our (एन्बो एन्थाप्सङ् खेङ्‌मादोत् । – हाम्रो संस्कार पहिल्याउनु पर्छ ।)

एन्‍मा ना. – हाम्री आमा – our mother (एन्मा रोङ् कियाङ् । – हाम्री आमा खाना पकाउँदै हुनुहुन्छ ।)

एन्‍मा स.क्रि. – सुन्‍नु – hear (ङापोङ् पिकु एन्मादोत् । – डापोङ् बोलेको सुन्‍नुपर्छ ।)

एन्म्हा स.क्रि. – ठेल्नु/घचेट्नु – push using lever (एन्म्हायुआ एन्म्हा दोत्। – गलले घचेट्नुपर्छ ।)

एन्म्हायु ना. – झम्पल/गल – lever (एन्म्हायुआ लिप्सुम्    लोस्सुम् । – गलले पल्टाइ निकाल्नुपर्छ ।)

एनि क्रि. – सुन – listen (ङ्दुम् एनि । – मेरो कुरा सुन ।)

एनि क्रि. – सुन्यो – heard (ङाआ बुदुङ्‌कु खक्‍कुआ एनि । – मैले बोलाएको उसले सुन्यो ।)

एनुङ् क्रि. – सुने – heard (ङाआ अक्‍ता दुम् एनुङ् । – मैले एउटा कुरा सुनेँ ।)

एनुङ्‌कि क्रि. – सुनेर – after hearing (तक्‍कु दुम् एनुङ्‌कि ङ्सोम् तुका। – त्यो कुरा सुनेर माया लाग्यो ।)

एलुङ् होङ् ना. – यलङ्गबर राजा – Yalambar king (यलुङ् होङ् कतोङ्‌या छेकाकु मन्‍ना। – यलम्बर राजा शिक्षित मानिस थिए ।)

एसि/वेसि ना. – नेभारो – fig (एसि तुम्पअङ् चाआनुम्। – नेभारो पाकेपछि खाऊ ।)

 

ओ

ओ सर्व. – यी – this (ङ्‌छिदो ओ मेत्दङ्। – मेरो हातमा यी   छैन ।)

ओक् अ.क्रि. – बास्छ – crowing of a cock (कसेत्लाम् वापा ओक्। – बिहान भाले बास्छ ।)

ओक् ना. – बारी – farm (बाखा सालो ओक धोक्मादोत् । – माटो धुलिनेगरी बारी खन्‍नुपर्छ ।)

ओक्‍तो ना. – औषधि – medicine (रोप्‌दिपाआ ओक्‍तो चामादोत्। – बिरामी हुँदा औषधि खानुपर्छ ।)

ओक्‍मा स.क्रि. – बेर्नु – bend (थङ्‌मायु ओक्मा दोत् । – गुन्द्री बेर्नुपर्छ।)

ओक्‍मा स.क्रि. – भाले बास्नु – crow a cock (वापा ओक्मागरि लिसा। – भाले बास्ने समय भयो ।)

ओक्‍वारि ना. – मौवा – a kind of tree (ओक्वारि बेता । – मौवा फुल्यो ।)

ओगि/ओघि ना. – सुठुनी – sweet potato (उन्दाकु ओगि अन्ढा लेम्। – सानो-सानो सुठुनी बढी गुलियो हुन्छ ।)

ओङ् ना.यो. – सँग – with (खाबा ओङ् चासुम् ओङ् वाहुत् इत्‌नि पपुक्साचि । – खाबा र चासुम खोलातिर गए ।)

ओङ्‌मा ना. – सल्ला – pine tree (लङ्‌वाखाया ओङ्‌मा लित्मायाङ्। – खरबारीमा सल्ला रोपेको छ ।)

ओङ्‌वा ना. – खोटो – resin (ओङ्‌वा मिदो लेत् । – खोटो आगोमा बल्छ ।)

ओत्मा स.क्रि. – भाँच्नु – break (दङ्‌रित् ओत्मा पेए । – निगालोबास भाँच्नु होइन ।)

ओधो क्रि.वि. – यहाँ – here (ओधो बेना । – यहाँ आऊ ।)

ओन् स.क्रि. – पिस्नु (जाँतो) – grind (खक्‍कु झान्ता ओन् । – ऊ जाँतो पिस्छ ।)

ओनोन्कु वि. – यत्रोयत्रो – showing the size of an object (ओनोन्कु मासा छुक्याङ्सो पुक्सा । – यत्रोयत्रो भालु उफ्रिदै गयो।)

ओन्‍कु वि. – यत्रो – (showing the size) (ओन्कु लुङ्वा बेत्‌दि । – यत्रो ढुङ्‌गो ल्याउ ।)

ओन्‍खामक् वि. – यति धेरै – this much (नम्मा किना ओन्‍खामक् तित्‍दोङ्‌कु ? – किन मलाई यति धेरै दिएको ?)

ओन्‍ङा/ओन्ङे/ओन्‌नि ङे वि. – यति नै – this much (ङा ओन्ङा पथेङा । – मलाई यति नै पुग्छ ।)

ओन्दाकु वि. – यत्रोयत्रो – sho ओन्‍ङा/ओन्ङे/ओन्‌नि ङे wing the size of an object (ओन्दाकु कबोक्वा ना थुम्पुङ् । – यत्रोयत्रो पात त ठूलो हुन्छ।)

ओन्मा स.क्रि. – पिस्नु (जाँतो) – grind (आइ सापाचा    ओन्मादोत् । – आज कोदो पिस्नुपर्छ ।)

ओन्‍ङ्हा अ.क्रि. – दगुर्छु – I run (ङा ओन्ङ्हा । – म दगुर्छु ।)

ओन्‍ढा वि. – यति धेरै – very much (ओन्‍ढा हासि । – यति धेरै धेरै बाड्‌यो।)

ओन्ताका वि. – यतिको – this much (वा ओन्ताका ता नालो  योक् । – पानी यतिको आयो भने पुग्छ ।)

ओन्दा वि. – this much (ओन्दा इत्‌दिचि । – यति यति देउ ।)

ओन्म्हा अ.क्रि. – कुद्‍नु – run (कसेत्लाम् कसेत्लाम् ओन्म्हा  दोत् । – बिहान बिहान कुद्‍नु पर्छ।)

ओन्ल्हेङ् वि. – यति जति (मात्रा) – this much (ओन्ल्हेङ्     बेत्‌दि । – यति जति ल्याउ ।)

ओन्ल्हेङ्‌कु वि. – यो जत्रो – as this size (ओन्ल्हेङ्‌कु मुयाङ् । – यो जत्रो छ ।)

ओमा स.क्रि. – भित्र ल्याउनु – bring inside (सङ् ओमा दोत् । – दाउरा भित्र ल्याउनुपर्छ ।)

ओम्पचि ना. – सेतो – white (नोङ् छोरोप् ओम्पचिचि केत् । – हिउँको थुप्रो सेतो देखिन्छ ।)

ओम्मा स.क्रि. – घेरा लगाउनु – go round (वामा ओम्मा बेत्मा दोत्। – पोथी घेरा हालेर ल्याउनुपर्छ ।)

ओह्या क्रि.वि. – यहाँ वर – here (ओह्या बेना । – यहाँ        आउ ।)

ओरोक्पा क्रि.वि. – छक्‍क – surprised (कादुम् एनुङ्‌कि ओरोक्पा पमेत्दोङ्। – तिम्रो कुरा सुनेर छक्‍क परेँ ।)

ओहोन् अ.क्रि. – कुद्छ – run (खान्वा ओहोन् । – मृग      कुद्छ ।)

 

क

क सर्व. – (उसको जनाउने उपसर्ग) – his/her (खक्‍कुबो कलोङ् तुका। – उसको खुट्टा दुख्यो ।)

कइसमाक् वि. – नराम्रो/खराब – bad (हुमायाङ् चारङ् कइसमाक मुयाङ् । – किनेको चामल नराम्रो छ ।)

ककेत्मा वि. – रङ्/देखाई – colour (तक्‍कुबो ककेत्मा माकाचक्चक् मुयाङ् । – त्यसको रङ् कालो छ ।)

कक्मा स.क्रि. – समात्‍नु – hold (अक्‍कु अक्‍रङ् कक्‍मा   दोत्‍याङ्‌कु । – यो एकछिन समात्‍नु पर्नेछ ।)

कखाखुत् ना. – राती – night (कखाखुत् पबाल्‌लिमिन् । – राती डुल्न हुन्‍न ।)

कखिप् ना. – क्रमसङ्‌या – serial number (देम्क खिप्दो थत्‌नि छाप्ङेन् ? – कति क्रमसङ्‌ख्यामा त्यसरी लेखिएको छ ?)

कखिप्मा ना. – गन्ती – counting (देम्‌नि तखिप्‌दि चिलि ? – कति गन्ती गरिसक्यो ?)

कखिप्मा ना. – रुपैयाँ पैसा – money (कखिप्मा देम् ततोक्याङ् ? – तिमीसँग पैसा कति छ ?)

कखिप्ला ना. – विषय – subject (खाकु कखिप्ला तालो खिप्याङ्सो     तताति ? – पढ्दै कुन विषयसम्म पुर्‍यायौ ?)

कखिप्ला फेङ् ना. – विषय सूची – content (कखिप्ला फेङ् तछाप्‌दि ?  – विषय सूची बनायौ ?)

कखु ना. – चोर – thief (कखु कखाखुत् बान् ।  – चोर राती डुल्छ।)

कङ् ना. – दाँत – tooth (दोरोमेन् चेए पअङ् एन्कङ् सोप्मा     दोत् । – केही चिज खाएपछि दाँत माझ्नुपर्छ ।)

कङ्‌मा स.क्रि. – झुण्ड्‌याउनु – hang (साखान् ङास्वा खुक्दो कङ्‌मा दोत्।  – मासु सरङ् मुनि झुण्ड्‍याउनुपर्छ ।)

कच/कचि सर्व. – उनीहरूको – their (खक्‍कुचिबो कचि मिन्मा साङ्‌याङ्। – उनीहरूको मन सफा छ ।)

कचा ना. – खाने – eater (चाखङ् कचा ना सात्छे मेत्दङ्‌चि । – ढिडो खाने त कोही छैनन् ।)

कचाम्गरि ना. – खाने बेला – eating time (खोङ्सङ्‌ कचाम्गरि लिसा। – भटमास खाने बेला भयो ।)

कचामागरि ना. – छिप्पिने बेला – time to be mature (बिरोसी कचामागरि लिसा। – खुर्सानीको छिप्पिने बेला भयो ।)

कचुप्पाङ् वि. – सानो – small (कचुप्पाङ् परङ् लाक्सुङ्‌कु ।  – सानो चाँहि बेच्छु ।)

कछाप् ना. – लेखक – writer (कछाप्‌आ खिप्खाफेङ् छाप्‌दि ।  – लेखकले पुस्तक लेख्छ/लेख्यो ।)

कत्दाङ् क्रि.वि. – पछि/पछाडि – behind/later (खक्‍कु कदाङ्   बेना । – ऊ पछि आयो ।)

कनिमाक् वि. – असल/राम्रो – pure (आइपाकु एन्पुरुप् कनिमाक् मुयाङ् । – यसपालीको हाम्रो काक्रा राम्रो छ ।)

कप्पा ना. – उसको बाउ – his/her father (कप्पा खात्‌नि पुक्सा ? – उसको बाबु कता गयो ?)

कप्पाछा ना. – भाले लिङ्‌गी – male (कप्पाछा बोक्छेलेत् लाम्ङाङाकु । – बुचा सुँगुर खोजिरहेको छु ।)

कप्‍मखा ना. – सोल्टिनी – sister in law’s sister (काकप्मखा ओङ् बान्‌सि पुक्साचि । – तिम्रो सोल्टिनीसँग घुम्न जाउ ।)

कमोङ् वि. – काचो – unripe (आम्बा कमोङ् ङे मुयाङ् । – आँप काचै छ ।)

कम्माछा ना. – पोथी लिङ्‌गी – female (कम्माछा बोक्छेलेत्  पुक्सा । – भुनी सुँगुर गयो ।)

कलेन् लिमा ना. – जान्‍ने/ज्ञानी हुनु – intelligent (हेन्कु छाचि कलेन् लिमा दोत् । – अबका केटाकेटी जान्‍ने/ज्ञानी हुनुपर्छ ।)

कसोक्माआ वि. – उसको अल्छीले – his/her laziness (कसोक्माआ ककेङ्टाङ् थिन्मा परइन् । – अल्छीले उसको पिँध उचाल्न सक्दैन ।)

कसोम् ना. – चित्त – mind (खक्‍कुबो कसोम् पसिएन् । – उसको चित्त बुझेन ।)

कहेप्पाङ् वि. – ठूलो – big (कहेप्पाङ् परङ् लाक्सुङ् । – ठूलो चाँहि बेचेँ ।)

का सर्व. – तिम्रो जनाउने उपसर्ग – your (काखिम् खादो ? – तिम्रो घर कहाँ हो ?)

काङ्‌मक् ना. – रातो पाहा – red toad (काङ्‌मक् लोका । – रातो पाहा समात ।)

काङ्‌मा स.क्रि. – टेक्नु – stride (ओधो काक्सा खाइ । – यहाँ टेक त।)

काचि ना. – काम – work (खोङ्‌निलो काचि कोप्मादोत् । – राम्ररी काम गर्नुपर्छ ।)

काचि कोप्‌चिने अ.क्रि. –  काम गरौं – let’s do work (बेना केचि काचि कोप्‌चिने । – आउ हामी काम गरौं ।)

काचि कोप्मा क्रि. –  काम गर्नु – work (काचि कोप्मा नङ्‌निमा बेन्मादोत् । – काम गर्न रमाइलो मान्‍नुपर्छ ।)

काचियोक् ना. –  क्रियाकलाप – activities (कनिमाक् काचियोक् मुमादोत् । – असल क्रियाकलाप गर्नुपर्छ ।)

कानेइ निपा. –  है – said (आइ खक्‍कु बेन् नि कानेइ । – ऊ आज आउने रे है ।)

कान्चो ना. – सुर्ती – tobacco (कान्चो चामा पलिनिन् । – सुर्ती खान हुन्‍न ।)

कान्मा स.क्रि. – अड्‌किनु/अड्काउनु – dangle (तो कान्मा मुआङि। – ती अड्काउन आट्‌यो ।)

काप्मा स.क्रि. – जोडी मिलाउनु/जोडी बनाउनु – match (उन्कुआ काप्मा दोत् । – सानोले जोडी मिलाउनुपर्छ ।)

काबो सर्व. – तिम्रो – your (काबो कामिन्मा इछित् चाइन्याङ् । – तिम्रो मन अलि नमिठो भइरहेको छ ।)

कामेत्छा ना. – तरुनी – young lady (खन्‍ना कामेत्छा तलिसा । – तिमी तरुनी भयौ ।)

काम्टा ना. – चिम्टा – tweezers (काम्टाआ मि चिप्‌धि कि बेत्‌दि। – चिम्टाले आगो च्यापेर ल्याऊ ।)

काम्मा स.क्रि. – जोड्नु – join (तक्‍कु काम्मा दोत् । – त्यो जोड्नुपर्छ।)

काम्मासि ना. – मात्रा – a sign with letter (छाप्मालुत्‌दो काम्मासि पाक्‌दि । – अक्षरमा मात्रा लगाऊ ।)

काम्मासिभोङ् ना. –  मात्रा समूह – signs with letter (काम्मासिभोङ् सङ्टेन्चेन्‌निन्‌ किना खिप्दानुम् । – मात्रा समूह चुपचाप रहेर पढ ।)

कि/किना संयो. – र/अनि – and (रोङ् चाआ कि/किना बेना । – खाना खाएर आऊ ।)

किन्मा स.क्रि. – तर्साउनु/तर्सिनु – fear (खाकिन्मा पलिनिन् । – तर्साउनु हुँदैन ।)

किन्मा स.क्रि. – डराउनु – frighten (किन्मा पेए कानेइ । – डराउने होइन है ।)

कि ङे/किना ङे संयो. –  र नै/अनि नै – and (हत्‌नि लि किना ङे ङा पतानङ्‌कु तल्ल । – यस्तै हुन्छ र नै म पुग्दिन त ।)

किमा स.क्रि. – पकाउनु – cook (ङा रोङ् किङा । – म भात पकाउँछु।)

कु वि. –  जस्तो – like (तक्‍कु ना थ्वाकु पमुएएन्कु । – त्यो त त्यस्तो थिएन ।)

कु वि. –  तातो – hot (होक्लानाम्दो वा कु । – गर्मी याममा पानी तातो हुन्छ ।)

कु निपा. – हो/थियो – yes (खक्‍कु ना थ्वाकु कु । – ऊ त त्यस्तो थियो ।)

कुइयामा ना. – अँध्यारो – dark (कलेदा ङे कुइयामा मुयाङ् । – दिउसै अँध्यारो छ ।)

कुक्वा ना. – कोइली – cuckoo (कुक्वा चानिलो पात् । – कोइली मिठो कराउँछ ।)

कुङ्‌मा स.क्रि. – निहुरिनु/निहुराउनु – bend (कुङ्‌माचेन्मा किना लोन्मा दोत् । – निहुरिएर निस्किनुपर्छ ।)

कुन्मा स.क्रि. – अड्‌किनु – obstruct (कुन्मा पमुङाङा । – अड्‌किन लाग्यो।)

कुप्मा स.क्रि. – टिप्नु – pick up  (रिकेन्कु चा कुप्मादोत् । – पोखिएको अन्न टिप्नुपर्छ ।)

कुमा स.क्रि. – लुकाउनु – hide (निमनाबो दोरोत्छे कुमा    पलिनिन् । – अर्काको केही लुकाउनु हुँदैन ।)

कुरोङ् ना. – मावलो – maternal house (एन्कुरोङ् पुङ्‌मा एन्छेमा केत् । – आफ्नो मावलो जान जाँगर चल्छ ।)

कुलङ्‌धिप्पा ना. – मेघ – thunder (कुलङ्‌धिप्मा मुयाङ् । – मेघ गर्जिरहेको छ ।)

कुसि/कोसि ना. – औंला – finger (एन् कुसिचि साङ्‌माङेन्माचि मदोत् । – हाम्रो औंलाहरू सफा गरिरहनु पर्छ ।)

कुहिप् ना. – छहारी – shadow (कुहिप् मुचिने । – छहारीमा बसौं।)

के सर्व. – हामी – we (के झारा तोङ्‌मा किना युङ्‌मा दोत् । – हामी सबै जना मिलेर बस्नुपर्छ ।)

केआ सर्व. – हामीले – by us (केआ सङ्‌तालित् आम्मा लेन्मा दोत् । – हामीले धनुष वाण चलाउन जान्नुपर्छ ।)

केक्वापा ना. – पानी भ्यागुतो – water frog (केक्वापा कनाम्पक्   पात् । – पानी भ्यागुतो बेलुका कराउँछ ।)

केक्वामा ना. – हुटिट्याउ – lapwing (केक्वामा वाहुत् चक्दोत्‌नि  चेन् । – हुटिट्याउ खोला किनारतिर चर्छ ।)

केङ्‌छक्वा वि. – चिसो – cold (वा केङ्छक्वा मुयाङ् । – पानी चिसो छ ।)

केचि सर्व. – हामी (दुई) – we  (केचि खिप्‌सि पुङ्‌चिने । – हामी पढ्न जाऔं ।)

केत्याङ् क्रि. – देखिन्छ – seems (खक्‍कु सा ङसङ् केत्याङ् ? – ऊ को जस्तो देखिन्छ ?)

केन्‌चि सर्व. – तिमीहरूको (दुई) – your (केन्‌चि खिम् खादो ? – तिमीहरूको घर कहाँ हो ?)

केन्ता ना. – पालनपोषण – alimentation (के झाराकुबो केन्ता मुमादद दोत् । – हामी सबै चिजको पालनपोषण गर्नुपर्छ।)

केन्तावा ना. – घरपालुवा – domestic (तुतुमा केन्तावा । – कुखुरा घरपालुवा हो ।)

केन्मा स.क्रि. – पाल्नु – take care (मेसि केन्मा दोत् । – भैसि पाल्नुपर्छ।)

केन्मा क्रि. – फ्याक्नु – throw out (चाचङ् केन्मा ने । – झोर फ्याकौं ।)

कोइना संयो. – तर – but (खक्‍कुआ सिन्दाङिकु कोइना   परङ्‌निन् । – उसले जानेको छ तर भन्दैन ।)

कोइमा ना. – मुसा – rat (कोइमाचिआ साप्पाचा पचाआ पुक्दा। – मुसाहरूले कोदो खाइसके ।)

कोकङ्‌हिप्मा ना. – गरुड – tork (नाम् छो पअङ् कोकङ्‌हिप्मा   पे । – घाम चर्किएपछि गरुड कराउँछ ।)

कोक्चाले ना. – छेपारो – lizard (कोक्चाले काचि मुमा सोक् । – छेपारो काम गर्न अल्छी गर्छ ।)

कोक्ढोक्पा ना. – मुस्ली/मुङ्‌ग्रो (कोदो फल्ने) – a tool to thrash millet (कोक्ढोक्पा बेत्दा चा भुन्मा ने । – मुङ्‌ग्रो लेउ कोदो फल्नुपर्छ ।)

कोङ् ना. – मन – mind (चाइन्कु दुम्आ एन्कोङ् तुक् । – नमिठो कुराले मन दुख्छ ।)

कोङ्‌कोङ्‌दो ना. – मनमनै – in heart (कइसमाक् दुम्‌चि कोङ्‌कोङ्‌ दोकङ् ङे मान्माकेन्माचि मदोत् । – खराब कुराहरू मनमनबाटै बिर्सिजानुपर्छ ।)

कोङ्ठोक् ना. – उन्यु – fern (कोङ्ठोक् भुक्मा पलिनिन् खाभा । – उन्यु उखेल्नु हुँदैन काट्छ ।)

कोङ्‌मा स.क्रि. – मान्‍नु – agree (कनिमाक् दुम्दो कोङ्‌मा दोत् । – सही कुरामा मान्‍नुपर्छ ।)

कोङ्लोङ् ना. – बिडा – tool to put a pot (लङ्बु कोङ्लोङ्दो ङेन्मा दोत् । – गाग्रो बिडामा राख्‍नुपर्छ ।)

कोचुप्पा ना. – आँखाफोर – hargim minus (कोचुप्पा साप्पाचाखादो   चेन् । – आँखाफोर कोदोबारीमा चर्छ ।)

कोप्मा क्रि. – सङ्‌कलन गर्नु – collect (चासुम् कोप्मा दोत्। – अन्‍न सङ्‌कलन गर्नुपर्छ।)

कोप्मा क्रि. – संयोजन गर्नु – combine (खक्‍कु सोङ्‌मायु कोप्मा काचि मु । – ऊ सङ्‌गीत संयोजन गर्ने काम   गर्छ ।)

कोप्याङ्‌सो क्रि. – सङ्‌कलन गर्दै – collecting (ङा सङ् कोप्याङ्सो बेन्ङा । – म दाउरा सङ्‌कलन गर्दै आउछु ।)

कोप्याङ्‌सो क्रि. – संयोजन गर्दै – combining (ङाआ मन्‍नाचि कोप्याङ्‌सो बेत्दुङ्चङ् । – म मानिसहरूलाई संयोजन गर्दै आउछु ।)

कोम् ना. – घेरा – inside (circle, square, triangle etc.) (ककोम्दो चोपि खाइ । – घेराभित्र हेर त।)

कोम्दो ना. – घेरामा – inside (तक्‍कु ककोम्दो ङेसि । – त्यो घेराभित्र राख।)‌

कोम्मसि ना. – ओकार – a sign with a letter (कोम्मसि खोङ्‌निलो छाप्मादोत् । – ओकार राम्ररी लेख्‍नुपर्छ।)

कोम्मा स.क्रि. – घेर्नु – put inside (बेछुक् खा कोम्‌ति । – अदुवा बारी घेर।)

कोल्बोप् कोल्बोप् वि. – गोलाइलो गोलाइलो – round (छाप्मालुत् कोल्बोप् कोल्बोप् छाप्दुम् नालो खोङ्‌नि । – अक्षर गोलाइलो गोलाइलो लिखियो भने राम्रो देखिन्छ ।)

कोसङ् ना. – भाडाकुडा – pots (कोसङ् सोप्दा । – भाडा       माझ ।)

 

ख

खक् वि. – तितो हुन्छ – bitter (सलवा खक् । – तितेपाती तितो हुन्छ ।)

खक्‍कु/खोक्‍कु सर्व. – ऊ – he/she (खक्‍कु लाक् मेत्दा । – ऊ नाच्यो ।)

खक्‍कुआ/खोक्‍कुआ सर्व. – उसले – by him/her (खक्‍कुआ मक्‌लिवा रुक्‌सि । – उसले मक्लिवा हल्लायो ।)

खक्‍कु/खो ङसङ् वि. – ऊ जस्तो – like she/he (के खक्‍कु ङसङ् खिप्मा परिएमिन् दोरो । – हामी ऊ जस्तो पढ्न सकिदैन के ।)

खक्मा वि. – तितो हुनु – bitter (कखक्‍माआ सिआ । – धेरै तितो भयो ।)

खक्‍कुचि/खोक्‍कुचि सर्व. – उनीहरू – they (खक्‍कुचि काङ्‌मक् लोक्‌सि मपुक्सा । – उनीहरू पाहा समात्‍न गए ।)

खक्‍कुचिआ/खोक्‍कुचिआ सर्व. – उनीहरूले – by them (खक्‍कुचिआ लाम् पसाङ्‌का । – उनीहरूले बाटो सफा गरे ।)

खक्‍कुचिबो/खोक्‍कुचिबो सर्व. – उनीहरूको – their (खक्‍कुचिबो कचि खिम् हालापेक् नि केताङा । – उनीहरूको घर रातो थियो।)

खङ्‍मा स.क्रि. – निल्नु – swallow (अन्ढाकु कलुत्वा खङ्‌मा परिइन्।- ठूलो-ठूलो दाना निल्न सक्दैन ।)

खङ्‌मा स.क्रि. – छोप्नु/ढाक्‍नु – cover (ठोला खङ्‌मा दोत्याङ् । – ढोलको ताल बनाउनु पर्‍यो ।)

खङ्‌रि ना. – बल्छी – fish hook (खङ्‌रिआ ङासा सेत्‌ति । – बल्छीले माछा मारिन्छ ।)

खत्‌नि वि. – त्यसरी – such (खत्‌नि रङाङा । – त्यसो भन्दै थियो।)

खन्कु स.क्रि. – तन्‍किने – elastic (अन्ल्हेङ् खन्कु तालित हुदा । – धेरै तन्किने गेटिस किन ।)

खन्‌ति ना. – तान/तान्यो – pull/pulled (काछि झुप्‌सि किना खन्‌ति ।- हात जोल्ठ्याएर तान ।)

खन्‍ना सर्व. – तिमी – you (खन्‍ना नम्मा तचियाङ् ? – तिमी के गर्दैछौं ?)

खन्‍ना तल्ल सर्व. – तिमी चाँहि – you (खन्‍ना परङ् खादो ? – तिमी चाँहि कहाँ छौ ?)

खन्‍मा स.क्रि. – तान्‍नु – pull (धायाङ् नालो खन्मा दोत् ।- लड्दैछ भने तान्‍नुपर्छ ।)

खम्बु ना. – खम्बु (किराती जाति) – a Kirat caste (खन्‍ना खम्बु हे लिम्बु?  – तिमी खम्बु कि लिम्बु ?)

खयात्‌नि ना.यो. – तिर/तर्फ – towards (तोन् खयात्‌नि   तपुङ्‌याङ्‌कु ? – तिमी त्यति टाढा जादैछौं ?)

खलि ना. – ठूलो पित्री पूजा – progenitor worship (आइपदोङ् खलि फेन्मा    दोत् । – यो वर्ष ठूलो पित्री पूजा गर्नु पर्नेछ ।)

ख्वा क्रि. – त्यसो पो – such as/that (ख्‍वा ए कु ? – त्यसो पो     हो ?)

खसङ्‌कु वि. – कस्तो – how (खसङ्‌कु मुयाङ् ? – कस्तो छ ?)

खसङ्‌नि वि. – कसरी – how (सकयक्वा खसङ्‌नि हिप्मा ? – सकयक्वा कसरी ताछ्नु ?)

खा आपा क्रि. – हान्यो – shotted (वासङ्आ के खा आपा ।- वासङ्ले हामीलाई हान्यो ।)

खाक्‍कु सर्व. – कुन – which (खाक्‍कु परङ् खोङ्‌नियाङ् ? – कुन चाँहि राम्रो छ ?)

खाक्चङ् ना. – टिमुर – prickly ash (मेन्छोप्कु खाक्चङ् अन्ढा  सु । – नसुकेको टिमुर धेर पिरो हुन्छ ।)

खाक्‍नुङ्‌वा ना. – खकार – cough (का खाक्नुङ्वा नक्‌ढि । – खकार पुर ।)

खाक्‍मा स.क्रि. – टेक्नु – step on (खिप्खाफेङ् खाक्मा      पलिनिन् । – पुस्तक टेक्नु हुँदैन ।)

खाखाङ् क्रि. – देख्‍छ – see (खक्‍कुआ खाखाङ् । – उसले   देख्छ ।)

खाङ्‌मा स.क्रि. – देख्‍नु – see (कखाखुत् साङ्‍केन् खाङ्‌मा       दोत् ।- राती तारा हेर्नुपर्छ ।)

खाचोप्मा स.क्रि. – हेर्नु – see (दाङ् बुसित् झारा खाचोप्मा      दोत् ।- अगाडि पछाडि सबैतिर हेर्नुपर्छ ।)

खात्‌नि क्रि.वि. – कता – where (कखाखुत् लुम्पा खात्‌नि तपुङ्‌याङ् ? – रातको अन्धकारमा पनि कता जादैछौ ?)

खा तोक् वि. – आँखा देख्छ – can see (खक्‍कु खोक्पा छे एत्‍तोङ् तालो खा तोक् ।- उ वृद्ध मानिस पनि अहिलेसम्म आँखा देख्छ ।)

खा दाता वि. – उज्यालो भयो – morning (वापा मेन्‍ओक् ङे खा दाता।- भाले नबासी नै उज्यालो भयो ।)

खा देमा वि. – उज्यालो हुनु – be morning (खा देमा गरि साङ्‌केन्‌चि म इधान् ।- उज्यालो हुने बेलामा ताराहरू दिसा गर्छन् ।)

खादो क्रि.वि. – कहाँ – where (कापक्‍का एत्‍तोङ् खादो     युङ्‌याङ् ? – तिम्रो दाजु अचेल कहाँ छ ?)

खाधोक् क्रि. – ठुङ्छ – sting (पुछाप् चुत्‍तुम् नालो खाधोक् । – सर्पलाई जिस्क्यायो भने ठुङ्छ ।)

खान् ना. – तिहुन् – curry (गोयो खान चानि । – तितौराको तरकारी मिठो हुन्छ ।)

खान्बु ना. – तरकारी पकाउने भाडो – curry cooking pot (खान्बुदो खान् ङिमा दोत् । – तरकारी पकाउने भाडोमा तरकारी पकाउनुपर्छ ।)

खान्‍वा ना. – तिहुनको रस – curry juice (खान्वा उन्दा चामा दोत्। – तिहुनको रस थोरै थोरै खानुपर्छ ।)

खान्‍वा ना. – मृग – deer (खान्वा खुलाया चेन् । – मृग जङ्‌गलमा चर्छ ।)

खाप्प सर्व. – कुन – which (खाप्प प्वादो पाक्‌दिकु ? – कुन बोटमा फलेको हो ?)

खाप्पगरि ना. – कति बेला – what time (खाप्पगरि तोङ्‌याखिम् पुङ्‌माकु ? – कति बेला विद्यालय जानुपर्ने हो ?)

खापा क्रि. – रोयो – cried (तकु छा अन्हि मेत्लो खापा ।- त्यो बच्चा धेरै बेर रोयो ।)

खाप्मा अ.क्रि. – रुनु – weep (उन्दाकु दुम्दो खाप्मा पलिनिन् । – सानो तिनो कुरामा रुनु हुँदैन ।)

खाप्‌सि ना. – कपास – cotton (खाप्‌सि देम् खोङ्‌निलो बेत् । – कपास कति सुन्दर फुल्छ ।)

खाबा ना. – धन/रुपैयाँ – money (काचि कोप्‌पि नालो खाबा कोप्। – परिश्रम गर्‍यौं भने धन कमिन्छ ।)

खाबा ना. – मान्छेको नाम – name of a person (खाबा आइ खात्‌नि पुक्‍सा ? – खाबा आज कता गयो ?)

खामा स.क्रि. – टोक्नु – bite (खिपाआ खामा खालाम्याङ् । – कुकुरले टोक्न खोजिरहेको छ ।)

खामा स.क्रि. – अघाउनु – feed to the full (ङ्‌खोरि खामा मुआङा। – मेरो पेट भरिन (अघाउन) आटेको थियो ।)

खाम्मा स.क्रि. – लगाउनु (कपडा) – wear (काचि मुमा आसानि लि ङसङ्‌कु तित् खाम्मा दोत् । – काम गर्न सजिलो हुने खालको कपडा लगाउनुपर्छ ।)

खाम्मा स.क्रि. – बसाउनु (भाडा) – put on (चावा खाम्मागरि लिसा । – भातको पानी बसाउने बेला भयो ।)

खाम्मा स.क्रि. – रुवाउनु – make cry (एन् निछाचि खाम्मा पलिनिन् । – भाइ बहिनीहरू रुवाउनु हुँदैन ।)

खामले ना. – मङ्‌गलबार – tuesday (खाम्ले लङ्‌वा हेक्मा पनिनिन् नि मरङ् । – मङ्‌गलबार खर काट्नु हुँदैन भन्छन् ।)

खालाम्पा ना. – रुघा – cold (खालाम्पाआ ङ्टोङ् तुक्याङ् । – रुघाले मेरो टाउको दुखिरहेको छ ।)

खार्‌सि ना. – ओखर – himalayan walnut (खार्‌सि धुप्मा चामा चानि। – ओखर फुटाई खान मिठो हुन्छ ।)

खासङ्‌मा क्रि. – सोध्नु/सोधनी – ask (कनङ्‌वा काचि मुमागरि कलेन् कसिन्‌चि पदो खासङ्‌मा दोत् । – नयाँ काम सुरु गर्नु अगाडि जान्‍ने बुझ्नेसँग सोध्नुपर्छ ।)

खासु ना. – झिँगा – fly (खासुआ लुप्‌दिकु चामायु पचाम्‌मिन् । – झिँगाले छोएको खानेकुरा खानु हुँदैन ।)

खासुङ् ना. – चितु – yeast (खासुङ् पाक्मा किना बोप्खा बोप्मा दोत् । – चितु लगाएर मर्चा बनाउनुपर्छ ।)

खि ना. – दिसा – stool (खि न्हामा । – दिसा गन्हायो ।)

खिपा ना. – कुकुर – dog (खिपा हुक् । – कुकुर भुक्छ ।)

खिप्ङाकु क्रि. – पढ्छु – read (ङा अन्ल्हेङ् खिप्ङाकु । – म धेरै पढ्छु।)

खिप्ङाङा ना. – पढ्दैछु – reading (ङा रङ्‌लाहुप् खिप्ङाङा । – म उपन्यास पढ्दैछु ।)

खिप्‌चिने क्रि. – पढौं – let’s read (केचि रङ्‌लेन्खा खिप्‌चिने । – हामी कथा पढौं।)

खिप्दानम्/खिप्दानुम् क्रि. – पढ – read (तोपेत्‌नि खिप्दानुम् । – छिटो पढ ।)

खिप्मा स.क्रि. – पढ्नु – read (खिप्खाफेङ् एन्‌निलो खिप्मा     दोत् । – पुस्तक मिठो सुनिने गरी पढ्नुपर्छ ।)

खिप्मारि ना. – गन्ती लहरी – counting (झारा खिप्मा लेन्मा दोत्। – सबै जनाले गन्‍न जान्‍नुपर्छ।)

खिप्मालुत् ना. – अक्षर – letter (कोल्बोप् कोल्बोप् खिप्मा लुत् छाप्दा। – गोलाइलो गोलाइलो अक्षर लेख ।)

खिप्मासिवा ना. – शब्द – word (खिप्मालुत् खिप्मालुत् तोङ् किना खिप्मा सिवा लि । – अक्षर अक्षर मिलेर शब्द बन्छ ।)

खिप्मा दोत् क्रि. – पढ्नु पर्छ – read (एत्‍तोङ् छाचि निलोक् खिप्मा दोत् । – अचेल केटाकेटीहरू राम्ररी पढ्नुपर्छ ।)

खिप्‌सि क्रि. – पढ्न – read (हिखादो खिप्खाफेङ् खुरा किना खिप्‌सि पुक्सा । – झोलामा पुस्तक बोकेर पढ्न       जाउ ।)

खिप्सो/खिप्याङ्सो ना. – पढ्दै – reading (काचि मुमा मेत्दङ् पाआ खिप्याङ्सो युङ्‌मादोत् । – काम नभएको बेलामा पढ्दै बस्नुपर्छ ।)

खिम् ना. – घर – house (खिम् खोङ्‌निलो चोङ्‌मा दोत् । – घर सुन्दर बनाइ राख्‍नुपर्छ ।)

खिम् कोङ् ना. – घर भित्र – in house (खिम् कोङ् साङ्‌मा ङेन्मा दोत् । – घर भित्र सफा गरिराख्‍नुपर्छ ।)

खिम्दो ना. – घरमा – at home (खन्‍ना खिम्दो ङे युङाङा । – तिमी घरमै बसी राख ।)

खिम्या ना. – घरमा – at home (खक्‍कु कखिम्या पुक्सा । – ऊ उसको घर गयो ।)

खिमा अ.क्रि. – बाझ्नु – quarrel (खिमा पलिनिन् – बाझ्नु      हुँदैन ।)

खिमा स.क्रि. – कोर्नु – comb (टोङ् खिमा दोत् । – कपाल कोर्नुपर्छ।)

खिरिसा ना. – मृगको मासु – venision (खिरिसा चानि । – मृगको मासु मिठो हुन्छ ।)

खिवा ना. – घाउ – wound (ङ्‌खिवा तुका । – मेरो घाउ     दुख्यो ।)

खिवामा ना. – खिवामा (पुर्खा) – Khiwama (ancestor) (खिवामा हेचाकुलेबो कनाना । – खिवामा हेचाकुलेको दिदी हो ।)

खुक् क्रि.वि. – मुनि/तल – below (खिम् खुक् यिकु चक्खान लोओ । – घर मूनिको टाकी टिप ।)

खुक्‌तित्वा ना. – खुक्‌तित्वा चरा – a kind of bird (खुक्‌तित्वा पाता। – खुक्‍तित्वा चरा करायो ।)

खुक्‍मा स.क्रि. – हान्‍नु – strike (मेसिआ खुक्‍मा खालाम्याङ् । – भैंसिले हान्‍न खोजिरहेको छ ।)

खुक्‍मा स.क्रि. – ओढाउनु – wrap/cover (दोरो खुक्‍मा कु ? – के ओढाउने हो ?)

खुङ् ना. – भाडा – pot (उन्कु चाखुङ्‌दो ङा चाखङ् चाङा । – सानो थालमा म ढिडो खान्छु ।)

खुङ्‌मा स.क्रि. – लगाउनु – wear (ताखि खुङ्‌मा खोङ् नि । – टोपी लगाउनु राम्रो देखिन्छ ।)

खुत्मा स.क्रि. – ल्याइदिनु – bring (अक्‍ता हिखा खुत्मा दोता । – एउटा झोला ल्याइदिनु पर्‍यो ।)

खुन्‌चिने क्रि. – बोकौं – carry (अक्‍ता अक्‍ता दाबा खुन्‌चिने । – एउटा एउटा दाबा बोकौं ।)

खुन्मा स.क्रि. – बोक्नु – carry (अक्‍ता भेत्‌ति खुन्मा ङेन्मा      दोत् । – एउटा बन्चरो बोकी राख्‍नुपर्छ ।)

खुप्मा स.क्रि. – चबाउनु – chew (सारिवा खुप्मा चानि । – हड्‌डी चबाउनु मिठो हुन्छ ।)

खुमा स.क्रि. – चोर्नु – steal (खुमा कइसमाक् काचि । – चोर्नु खराब काम हो ।)

खुम्मा अ.क्रि. – ब्युझनु – wake up (कसेत्लाम् ङे खुम्मा दोत् । – बिहानै ब्युझनु पर्छ ।)

खुम्मा अ.क्रि. – ब्युझाउनु – wake up (तक्‍कु छा खुम्मा दोत् । – त्यो बच्चालाई ब्युझाउनु पर्छ ।)

खुम्मा स.क्रि. – पुर्नु – bury (हरम् खुम्मा दोत् । – बनमारा पुर्नु  पर्छ।)

खुला ना. – वन/जङ्‌गल – jungle (सङ् खोप्‌सि खुला पुक्सा । – दाउरा काट्न जङ्‌गल जाउ ।)

खुला ना. – दिसा – stool (खुला मुए देए पअङ् एन्‌छि लोङ् खोङ्‌निलो सुमाचि मदोत् । – दिसा गरेर आएपछि हात खुट्टा राम्ररी धुनुपर्छ ।)

खुलावा वि. – जङ्‌गली – wild (खुलावा तङ्धा । – जङ्‌गली जनावर धपाउ ।)

खुसि क्रि. – चोर्न – steal (सा खुसि ताआ ? – को चोर्न आयो?)

खेक्‍मा स.क्रि. – दार्नु – bite (खिपाआ सारिवा खेक् चोओ । – कुकुरले हड्‍डी दारेर खायो ।)

खेक्‌सि क्रि. – नक्‍कल गर – copy (छाप्मा खेक्‌सि । – लेख्‍न नक्‍कल गर ।)

खेङ्‌मा स.क्रि. – नक्‍कल गर्नु – copy (कनिमाक् काचि खेङ्‌मा दोत्। – राम्रो कामको नक्‍कल गर्नुपर्छ ।)

खेत्मा स.क्रि. – फुट्नु – break (खार्‌सि खेत्मा दोत् । – ओखर फुटाउनु पर्छ ।)

खेत्लोङ् ना. – मकै भुट्ने हाँडी – a kind of clay pot (खेत्लोङ् बेत्‌दि । – हाँडी ल्याउ ।)

खेन् ना. – चोट/दुखाई – hurt (कखिवा खेन् तुका किना  खापा । – घाउको दुखाई सहन नसकेर रोयो ।)

खेन ना. – फक्लेटा – a part (साम्बा असखेन् मुउ । – बास दुई फक्लेटा पार ।)

खेन्मा स.क्रि. – उफ्रिपाफ्री गर्नु – jumping madly (वामा खेन्मा पुस्‌सि। – पोथी उफ्रिपाफ्री गर्न थाल्यो ।)

खेप्मा स.क्रि. – टाँस्नु/टासिनु – attach (का सोम्बुक्दो खेप्‌दि । – तिम्रो छातीमा टाँस ।)

खेप्मा क्रि. – टाँस्नु/टासिनु – attach (का सोम्बुक्दो खेप्‌दि । – तिम्रो छातीमा टाँस ।)

खेम्मा स.क्रि. – सुक्नु – dry (ङ्‌खिवा खेम्मा मुआङि । – मेरो घाउ सुक्‍न लाग्यो ।)

खोक्मा स.क्रि. – काट्नु – cut (सा खोक्‌मा दोता । – मासु काट्नु पर्‍यो।)

खोक्मा स.क्रि. – पेल्नु – crush (केका ना दल्‌लि खोक्मा   मुएङ्‌का । – हामी त तेल पेल्न लाग्यौं ।)

खोङ् इन् वि. – असुन्दर – ugly (भुङ्‌केन् कु ओक् खोङ्‌इन् । – भत्किएको बारी असुन्दर देखिन्छ ।)

खोङ्टाङ् ना. – गाला – cheek (का खोङ्टाङ् फेक्ना । – तिम्रो गाला पट्काउछु ।)

खोङ् नि वि. – सुन्दर – beauty (सापाचा लित्मायाङ् ओक् देम् खोङ् नि । – कोदो रोपेको बारी कति सुन्दर       देखिन्छ ।)

खोङ् निलो वि. – सुन्दर देखिनेगरी – looking beauty (बुङ्‌वाखा खोङ्‌निलो सोक्‌दि । – फुलबारी सुन्दर देखिनेगरी गोड।)

खोङ्‌मा स.क्रि. – बिगार्नु (नकारात्मक मन्त्र) – negative spirit (मन्‍ना खोङ्‌मा पलिनिन् । – मान्छे बिगार्नु हुँदैन ।)

खोङसङ् ना. – भटमास – soybean (खोङ्सङ्बो गोयो सुम्मा दोत्। – भटमासको किनामा बनाउनु पर्छ ।)

खोत्‌दि ना. – अङ्‌कुसे – hook (खोत्‌दिआ वेत्मा बेत्मा दोत् । – अङ्‌कुसेले तानी ल्याउनुपर्छ ।)

खोत्मा स.क्रि. – देखाउनु (औंलाले) – point (नाम् खोत्मा  पलिनिन् । – सूर्यलाई औंलाले देखाउनु हुँदैन ।)

खोन्‌कि संयो. – त्यसपछि – after that (बुङ्‌वाखा खोङ्‌निलो  सोक्‌दि । – फुलबारी सुन्दर देखिनेगरी गोड।)

खोन्‌नि वि. – त्यति – that much (खोन्‌नि पअङ् योक् । – त्यति भएपछि पुग्छ ।)

खोन् पअङ् संयो. – त्यसपछि – after that  (खोन् पअङ् खन्‍ना पुक्सा । – त्यसपछि तिमी जाउ ।)

खोन्पाआ वि. – त्यसबेला – that time (खोन्पाआ एन् तोङ्‌या पछेकेन् । – त्यतिखेर बुद्धि आएन ।)

खोन्मा स.क्रि. – ओसार्नु – shift (चा खोन्मा दोत् । – अन्‍न ओसार्नु पर्छ ।)

खोप्मा स.क्रि. – बन्द गर्नु – close (लाप्‌तिखोङ् खोप्‌दि । – ढोका बन्द गर ।)

खोप्मा स.क्रि. – काट्नु (दाउरा) – cut (सङ् खोप्मा गरि      लिसा । – दाउरा काट्ने समय भयो ।)

खोमा स.क्रि. – खौरनु – shave (ङ्टोङ् खोमा गरि लिसा । – मेरो कपाल खौरने बेला भयो ।)

खोरि ना. – पेट – stomach (एन् खोरि खा पअङ् काचि कोप्मा चानि। – पेट अघाएपछि काम गर्न रमाइलो हुन्छ ।)

खोरिदिप्मा वि. – गर्भवती – pregnant (नाम्मेत् खोरिदिप्मा    मुयाङ् । – बुहारी गर्भवती छ ।)

 

ग

गजेङ् ना. – हल्ला – noise (गजेङ् मुमा पलिनिन् । – हल्ला गर्नु हुन्‍न ।)

गाउरिमा ना. – खुम्लेकिरा – white grub (गाउरिमाबो कटोङ् दोकङ् नङ्‌खान लित् नि । – खुम्लेकिराको टाउकोबाट च्याउ उम्रिन्छ रे ।)

गाक्‍याङ् गाक्‍याङ् क्रि.वि. – जिउ हल्लाउदै विस्तारै हिडनु – walk unsteadily (अक्पोङ् मन्‍ना गाक्याङ् गाक्‍याङ् लाम् तिआङा। – एक जना मानिस जिउ ढल्काउदै विस्तारै हिडिरहेको थियो ।)

गाङ्‍गाङ्‍पा ना. – कुखुरा छोप्ने डाली – a basket to cover chicken (गाङ्‍गाङ्पा पेत्मा मुयाङ् । – कुखुरा छोप्ने डाली फाट्न लाग्यो ।)

गाङ्‌गाङ्‌मा ना. – ढिकिच्याउ किरा – an insect (गाङ्‌गाङ्‌माचि पुधिचि। – ढिकिच्याउ किराहरू पलाए ।)

गाजिहोङ्‍पा/गाजिहोङ्‍मा ना. – बेहुला/बेहुलीको आमा बुबा – parents of groom and bride (गाजिहोङ्पा ओङ् गाजिहोङ्‌मा ओङ् खात्‌नि पपुक्साचि ? – बेहुला/बेहुलीको आमा बुबा कता जानुभयो ?)

गावा ना. – गङ्‌गटा – crab (गावा वाहुद् दोत्‌नि लुङ्‌वा कोङ्‌यि युङ् । – गङ्‌गटा खोलातिर ढुङ्‌गा मूनि बस्छ ।)

गोक्सु ना. – किरा – insect (चाचङ्‌लादो गोक्सु युङ् । – झोरघारीमा किरा बस्छ ।)

गोङ्‌जिरा ना. – बकुल्ला – egret (गोङ्‌जिरा ङासा लोक् चा । – बकुल्ला माछा समाई खान्छ ।)

गोयो ना. – किनामा – fermeted soybean (चाखङ् थुलि रिमा किना गोयो नाम् लामा दोत् । – कोदोको पिठो छर्किएर किनामा सुकाउनुपर्छ ।)

 

घ

घत्पा ना. – डकार – belch (घत्पा न्हाम् छि । – डकार दुर्गन्धित हुन्छ ।)

घुङ्‌घुरि ना. – घुङ्‌घुरि (फन्को मारी बनाइएको किराती गहना) – ghunghuri (छाचि घुङ्‌घुरि वेदुम्चम् नालो निपरोप्‌निन्। – बालबच्चालाई घुङ्‌घुरि लगाइदिए बिरामी हुँदैनन् ।)

घेङ्‌मक् ना. – कड्के आँखा – glower (कमेसुङ् केत् नालो घेङ्‌मक् मु । – रिस उठ्यो भने कड्के आँखा लगाउँछ।)

घोक्‍सोरोक्‍रोक् वि. – खस्रो – rough (सुसोङ् किना ङ्‍हुक्वा ङे घोक्सोरोक्‍रोक् लिसा। – चिलाएर मेरो छाला नै खस्रो भयो ।)

 

च

चक् वि. – नजिक – near (ङ्चक्दो बेना । – मेरो नजिक आउ।)

चक् वि. – साच्छ – stings (तक्‍कु मन्‍ना चक् । – त्यो मान्छे साच्छ।)

चक्‍का ना. – मामा – maternal uncle (चक्‍का बेना । – मामा आउनुभयो ।)

चक्खान् ना. – टाँकी – pink bauhinia (चक्‍खान् प्वा छोपा । – टाँकीको बोट सुक्यो ।)

चक्‍खेप्वा ना. – गम – glue (चक्‍खेप्वा मान्ता । – गम सकियो।)

चक्टोङ् ना. – छुचुन्द्रा – mole (चक्टोङ् न्हाम्‌छि । – छुचुन्द्रा गन्हाउँछ ।)

चक्मा क्रि. – कञ्‍जुस गर्नु – stingy (अन्‍ताका चक्मा पलिनिन् । – धेरै कञ्‍जुस गर्नु हुन्‍न ।)

चकयङ् ना. – कमिला – ant (चकयङ् काचि कोप्माआ    पहोत्‌दिन् । – कमिला काम गरेर थाक्दैन ।)

चक्‍रङ् दिप्मा ना. – किरात ऐतिहासिक पात्र – mythycal strong female of Kirat (चक्‍रङ् दिप्माआ हेचाकुले धुम्‌ति । – चक्‍रङ् दिप्माले हेचाकुलेको पिछा गर्‍यो ।)

चक्‌सि ना. – मृगौला – kidney (एन् चक्‌सि होम् नालो लाम् तिमा परिएमिन् । – मृगौला सुन्‍नियो भने हिड्न सकिदैन ।)

चकाक् ना. – मुसुरी कटुस – chest nut (चकाक् सिवा चानि । – मुसुरी कटुसको दाना मिठो हुन्छ ।)

चङ्‌खेन्वा ना. – कुडो – a small thorny plant (चङ्‌खेन्वा एन् तित्दो खेप् । – कुडो कपडामा टाँसिन्छ ।)

चफुक् ना. – खरुकी – a grass (चफुक् हेक्दा । – खरुकी काट ।)

चबुङ् ना. – कोइरालो – mountain ebony (चबुङ् बेत्वाबो खान् चामा लि । – कोइरालोको फुलको तरकारी खान    मिल्छ ।)

चाइन् क्रि. – नमिठो हुन्छ – bad teste (एन् सोक्मा केत्सो काचि मुमा ना चाइन् । – अल्छी लाग्दै लाग्दै काम गर्न त नमिठो हुन्छ ।)

चा ना. – खाना – food (चा चामा किना ओक् छोसि तपुङ् कानेइ। – खाना खाएर हलो जोत्‍न जानु है ।)

चाकदोत् ना. – भिखारी – beggar (चाकदोत् बेन्याङ् । – भिखारी आइरहेको छ ।)

चा किना क्रि. – खाएर – after eating (खक्‍कु चा किना पुङ् । – ऊ खाएर जान्छ ।)

चाखङ्/चाखाङ् ना. – ढिडो – porridge (चाखङ् ओङ् वासा खान् ओङ् कचामा तोङ् । – ढिडोको कुखुराको मासुसँग स्वाद सारै मिल्छ ।)

चाखुङ् ना. – थाल – dish (चाखुङ्‌दो रोङ् चामा दोत् । – थालमा भात खानुपर्छ ।)

चाचङ् ना. – झार – weed (रोपाखादोकु चाचङ् सोक्मा दोत् । – कोदोबारीको झार उखेल्नुपर्छ ।)

चाढि क्रि. – छिपियो – matured (खान्दाने चाढि । – पुस्टकारी छिपियो।)

चात्मा स.क्रि. – लगाउनु – hit (निछा लुङ्‌वाआ चात्मा लामि । – बहिनीलाई ढुङ्‌गाले लाग्न खोज्यो ।)

चानि वि. – मिठो – testy (एन् हाक्नुङ्‌वा लोन्ङेन् पाआ अक् मु नालो देम् चानि । – पसिना निस्केको बेला हावा चल्यो भने मिठो हुन्छ ।)

चानि चानिकु वि. – मिठो मिठो – testy/delicious (लाक् मेत्‌दि पलेआ चानि चानिकु मुमा चामा दोत् । – साकेला नाचेको दिन मिठो मिठो परिकार बनाई खानुपर्छ ।)

चान्मा अ.क्रि. – चलाख हुनु – be clever (कखाखुत् चान्मा     दोत् । – राती चलाख हुनुपर्छ ।)

चाभा ना. – बाघ – tiger (हेन् ना चाभाचि मायाङ्‌सो मायाङ्‌सो मपुक्सा। – अचेल त बाघहरू हराउँदै हराउँदै गए ।)

चामा अ.क्रि. – खानु – eat (थेप्लो ओङ् छोको खान् ओङ् चामा चानि । – मकैको भात र सिस्नुको तरकारी खान मिठो हुन्छ ।)

चामा अ.क्रि. – छिपिनु – be mature (रमित् कचामा गरि      लिसा । – बासको मुना छिपिने बेला भयो ।)

चामागरि वि. – खाने बेला – time to eat (चा चामागरि लिसा बेना आपो । – खाना खाने बेला भयो आउनुहोस् बुबा ।)

चामायु ना. – खाने चिज – eating things (चामायु केन्‍मा    पलिनिन् । – खाने चिज फ्याल्नु हुँदैन ।)

चारङ् ना. – चामल – rice (चारङ् खोङ् नियाङ् । – चामल राम्रो छ।)

चास्‍कुक् ना. – सामल – grind millet (चास्कुक् मुआ । – सामल बनाउ ।)

चासुम् ना. – अन्‍न – grain (आइ पदोङ् चासुम् पनिएन् । – यस वर्ष अन्‍न फलेन ।)

चासेप् ना. – भकारी – grains store (चासेप्दो साप्पाचा योक्याङ्। – भकारीमा कोदो छ ।)

चाहुक्वा ना. – धान – paddy (छुप्पुदो भुन्दुम्कु चाहुक्वाबो करोङ् चानि । – ओखलमा कुटेको धानको भात मिठो हुन्छ ।)

चि प.स. – हरू (बहुवाची) – plural (वासाचि मपारा  पुक्सा । – चराहरू उडेर गए ।)

चि क्रि. – गर्छ – does (कायोङ्‌नि नम्मा चि ? – तिम्रो साथी के गर्छ ?)

चित्थुम्/चेत्थुम् क्रि.वि. – पर्सि – the day after tomorrow (चेत्थुम् सा बेन् ? – पर्सि को आउछ ?)

चिन् क्रि. – सकिन्छ – end (तक्‍कु काचि चिन् । – त्यो काम सकिन्छ।)

चिन्दुम्ने क्रि. – सिकाऔं – guide  (पलेन्‌निन्कु चिन्दुम्ने । – नजान्‍नेलाई सिकाऔं ।)

चिन्मा स.क्रि. – सिकाउनु – teach (कनङ्‌वा मन्‍ना चिन्मा      दोत् । – नयाँ मान्‍छेलाई सिकाउनु पर्छ ।)

चिन्मा दोत् क्रि. – सिकाउनु पर्छ – teach (खक्‍कु चिन्मादोत् । – उसलाई सिकाउनु पर्छ ।)

चिन्मुसो क्रि. – आपसमा सिक्दै – learning themselves (कनिमाक् काचि चिन्मुसो पुङ्‌मा दोत् । – असल काम आपसमा सिक्दै जानुपर्छ ।)

चि नि क्रि. – गर्छ रे – does (खक्‍कु नम्मा चि नि ? – ऊ के गर्छ रे?)

चिप्‍ताङ् ना. – चेप्ने – a mouse trap (चिप्‍ताङ्दो कोइमा धाआ । – चेप्नेमा मुसा पर्‍यो ।)

चिप्मा स.क्रि. – चेप्‍नु – hold inside (काम्टाआ चिप्मा दोत् । – चिम्टाले चेप्नुपर्छ ।)

चिप्माकेत्मायु ना. – फोहर – dirty (चिप्माकेत्मायु पवान्दुमिन् । – फोहर चलाउनु हुँदैन ।)

चिबो प.स. – हरूको (प्रत्ययवाची) – their (ङा खक्‍कुचिबो कचि योङ्‌नि। – म उनीहरूको साथी हो ।)

चिमा स.क्रि. – गर्नु – do (झारादो खोङ्‌निकु चिमा दोत् । – सबैलाई राम्रो हुने काम गर्नुपर्छ ।)

चिरुप्पा वि. – रिस – anger (मिन्‌नि ङसङ् पलिनिन् पअङ् एन्‌चिरुप्पा केत् । – सोचेजस्तो नभएपछि रिस उठ्छ ।)

चिलेङ्‍वा वि. – चिप्लो – slippery (चिलेङ्वादो लेक्‌सि धेए । – चिप्लोमा सुल्केर लडिन्छ ।)

चिलो क्रि.वि. – बढी – much/many/more (चिलो ङसङ्   मफुक्सा । – बढीजसो भागे ।)

चुक् ना. – चार – four (चुक्दो अक् तेप्दुम् नालो छित्  लि। – चारमा एक जोड्‌यो भने पाँच हुन्छ ।)

चुक्वा ना. – हलेसो – yellow footed green pigeon (चुक्वा खुलाया मुत्याङ् । – हलेसो जङ्‌गलमा बजाउदैछ ।)

चुङ् ना. – जाडो – cold (एत्‍तोङ् चुङ् लियाङ् । – अचेल जाडो छ।)

चुङ्नाम् ना. – जाडो याम/हिउँद – winter (चुङ्नाम्दो नोङ्      धा । – जाडो याममा हिउँ पर्छ ।)

चुङामा ना. – जाडो – cold (चुङामा लियाङ् । – जाडो  लाग्दैछ।)

चुत्युङ् ना. – ढडिया – fish catching basket (चुत्युङ्‌दो ङासा लोक्मा दोत् । – ढडियामा माछा समात्‍नुपर्छ।)

चुन्मा स.क्रि. – बिरामी हुनु – sick (पापा चुन्मा लाम्याङ् । – बाबा बिरामी हुन खोज्दै हुनुहुन्छ ।)

चुन्मा अ.क्रि. – चाउरिनु – shrink (ङ् तित् चुन्मा लामा । – मेरो कपडा चाउरिन खोज्यो ।)

चुप् ना. – चालीस – forty (लुप् लुप् अक्भुङ् मुउम् नालो चुप् लि। – बीस बीस जोड्‌यो भने चालीस हुन्छ ।)

चुप्मा स.क्रि. – पोको पार्नु – pack (तक्‍कु चुप्मा दोत् । – त्यो पोको पार्नुपर्छ ।)

चुम्मा स.क्रि. – फ्याल्नु – throw out (वाखि चुम्मा दोता । – सुली फ्याक्नु पर्‍यो ।)

चुरुम्‌बित्वा ना. – गौथली – swallow (चुरुम्‌बित्वाचि कचिवाङ् बाखाबो योङ् मपाक् । – गौथलीहरू हिलोको गुड बनाउँछन् ।)

चेत्मा स.क्रि. – पिट्नु – beat (मामाआ चेत्मा खालामा । – आमाले पिट्न खोज्नुभयो ।)

चेन् क्रि. – चर्छ – grazes (युरुपा चेन् – गोरु चर्छ ।)

चेन्मा स.क्रि. – चर्नु – graze (मेसि चेन्मा लाम्याङ् । – भैसि चर्न खोज्दैछ ।)

चेन्मा स.क्रि. – चिर्नु – split (बासङ् चेन्मा दोता । – राको चिर्नुपर्‍यो ।)

चेम्मा स.क्रि. – किच्नु/पिस्नु – grind (दोरो चेम्मा तमुयाङ् ? – के पिस्न लाग्यो ?)

चोक्चेप् ना. – काभ्रा – a tree (चोक्चेप् खान् सुन् । – काभ्राको तरकारी अमिलो हुन्छ ।)

चोक्दानुम् क्रि. – जोड – tie (छिमा रि फुत् नालो चोक्दानुम् । – डोरी चुटियो भने जोड ।)

चोक्मा स.क्रि. – गाँस्नु – join (तङ्‌नाम् रि चोक्मा दोता । – धागो गास्नु पर्‍यो ।)

चोक्मा स.क्रि. – चुहिनु – leak (वाचिपा चोक्मा नोओ । – वाचिपा चुहिन छोड्‍यो ।)

चोक्सानुम् क्रि. – सजाउ – decorate (ककेत्मा चोक्सानुम् । – दृष्टि सजाउ ।)

चोक्सानुम् क्रि. – पूजा गर्नु – worship (केन् साम्खा      चोक्सानुम् । – तिमीहरूको साम्खा पूजा गर ।)

चोक्सुङ् क्रि. – मिलाउछु – decorate (ङाआ ककेत्मा चोक्सुङ् । – मैले चित्र मिलाएँ/रङ्‌गाएँ ।)

चोक्सुङ् क्रि. – श्रृङ्‌गार्छु – make beautiful (सायाकाम् ङाआ ङे चोक्सुङ् कु हे ? – बेहुलीलाई मै श्रृङ्‌गारौं कि ?)

चोङ् वि. – चुचुरो/थुप्रो/उच्च स्थान – peak/top/height (नोङ्‌छोरोप् चोङ्‌दि नाम् ठुङ्‌टा । – हिमालको टाकुरामा घाम ठोक्‍कियो ।)

चोङ्‌गे ना. – सानो ढुङ्‌ग्रो – small bamboo pot (चोङ्‌गेदो साहि तेमा दोत् । – सानो ढुङ्‌ग्रोमा रक्ति थाप्नुपर्छ ।)

चोङ्‌चि ने क्रि. – शिर उभाऔं – well being (का साया चोङ्‌चि   ने । – तिम्रो शिर उभाऔं ।)

चोङ्‌पा वि. – चुली – full (साम्‌सि चोङ्‌पा खुरि । – घास चुली बोक।)

चोङ्‌मा स.क्रि. – चुली पार्नु – make a peak (चाहुक्‍वा भुङ् चोङ्‌मा दोत्। – धानको थुप्रो चुली पार्नुपर्छ ।)

चोचोयोङ् ना. – धगेरो – a small plant (चोचोयोङ् भाआनुम् किना थक्सानुम् । – धगेरो काटेर ओछ्याउ ।)

चोत्मा स.क्रि. – सार्नु – shift (युरुपा चोत्मा दोत् । – गोरु सार्नुपर्छ।)

चोन् ना. – चुचुरो – peak (भुरि चोन् दि नाम् ताआ । – डाँडाको टुप्पोमा घाम पुग्यो ।)

चोन्मा स.क्रि. – चुहिनु/चुहाउनु – leak (वाछोन् चोन्मा दोत् । – जाँड चुहाउनु पर्छ ।)

चोन्मा स.क्रि. – उक्‍स्याउनु/फुर्क्याउनु – flatter (मन्‍ना चोन्मा पलिनिन्। – मान्छेलाई फुर्क्याउनु हुँदैन ।)

चोन्मा स.क्रि. – केलाउनु – shake (चारङ् चोन्‌ति खाइ । – चामल केलाउ त ।)

चोप्चोप्पा क्रि.वि. – टुक्रुक्‍क – sqatting (चोप्चोप्पा युङ्‌माआ पहोत्दोङ्। – टुक्रुक्‍क बस्नाले थाकेँ ।)

चोप्मा स.क्रि. – हेर्नु – look (अक्‍रङ् चोप्मा खाङ्‌मा खाइ मर । – एकछिन हेरी हेर्नु त हन ।)

चोप्‌सि क्रि. – हेर्न – look (लाक् चोप्‌सि पुक्‌सिने । – साकेला नाच हेर्न जाऔं ।)

चोपानम्/चोपानुम् क्रि. – हेर – look (अकु चोपानुम् । – यो हेर।)

चोपानुम् क्रि. – हेर – look (अकु चोपानुम् । – यो हेर ।)

चोम् ना. – टुप्पो – edge (साम्बा चोम् लोओधोओ । – बासको टुप्पो लिएर आउ ।)

चोम्पा क्रि.वि. – विस्तारै – slowly (चोम्पा चोम्पा लाम् तिमा दोत् । – विस्तारै हिँड्नु पर्छ ।)

चोवा ना. – मुटु – heart (एन् चोवाआ एन् हि वान्‌दि । – हाम्रो मुटुले रगत सञ्चालन गर्छ ।)

 

छ

छक्नाम् ना. – धराप् – trap (ङ् छक्नाम्दो माʔवा धाआ । – मेरो धरापमा कल्चुरी पर्‍यो ।)

छक्मा स.क्रि. – चिमोट्नु – pinch (उन्कु छाआ छक्मा    पलामोङ् । – सानो नानीबाबुले मलाई चिमोट्न खोज्यो।)

छकरम्मा ना. – औंठी – ring (खोङ्‌निकु छकरम्मा धुपा । – सुन्दर औंठी कमाउ ।)

छन्‍ना ना. – काकी – aunt (छन्‍ना वा बेसि पुक्सा । – काकी पानी भर्न जानुभयो ।)

छन्‍मा स.क्रि. – धकेल्नु – push (लाप्‌तिखोङ् छन्मा किना वाङ्‌मा कानेइ। – ढोका धकेलेर आउनुहोस् है ।)

छप्मा स.क्रि. – थिच्नु – press down (छा छप्मा पलिनिन् । – बच्चालाई थिच्नु हुन्‍न ।)

छम्मा स.क्रि. – चुस्नु – suck (खाचा सिप् छम्मा चानि । – जाँडको छोक्रा चुस्नु मिठो हुन्छ ।)

छा ना. – बालबच्चा – child (काबोया छा मेत्दङ् । – तिम्रोमा बालबच्चा छैन ।)

छा/छे क्रि.वि. – पनि – too (खक्‍कु ओधो छे बेना। – ऊ पनि यहाँ आयो ।)

छाइ ना. – बाल्यकालमा – childhood (ङ् छाइ छे ङा लाक् मेत्दोङ्‌याङ्‌कु । – बाल्यकालमा पनि म नाच्दै थिएँ ।)

छाक्‍मा अ.क्रि. – कडा – hard (अक्‍कु सङ् ना छाक्‍मा लामा । – यो दाउरा त कडा हुन खोज्यो ।)

छाक्‍मा स.क्रि. – छेक्‍नु – block (ओधोकु लाम् छाक्मा दोत् । – यहाँको बाटो छेक्नुपर्छ ।)

छादिप्‍पा ना. – ससुरा – father in law (ङ् छादिप्‍पा आइ तुपुङ्। – मेरो ससुरालाई आज भेटेँ।)

छादिप्‍मा ना. – सासु – mother in law (ङ् छादिप्मा ङसङ् ङे ङ्‌खिम्होङ्‌मा छे केत् । – मेरो सासु जस्तै मेरी श्रीमती पनि देखिन्छिन् ।)

छान् ना. – तला/तह – storey (अक्छान् आदिक्‌खि लोन्दा । – एक तला माथि जाउ ।)

छान्मा स.क्रि. – चाङ्/तह बनाउनु – heap up (सङ् छान्मा कानेइ । – दाउराको चाङ् बनाउनुपर्छ है ।)

छान्वा ना. – माइती – brother of a girl (woman) (खक्‍कुबो कछान्वा मेत्दङ् निकु । – उसको माइती नभएको रे ।)

छान्वापिमेत् ना. – चेली माइती – sister brother (खन्‍नाचि छान्वापिमेत् पेए ? – तिमीहरू चेली माइती हो नि ?)

छाप्खा/छाप्खाफेङ् ना. – कापी – copy (छाप्खाफेङ्‌दो कोल्बोप् कोल्बोप् छाप्मालुत् छाप्मादोत् । – कापीमा सुन्दर अक्षर लेख्‍नुपर्छ ।)

छाप्ङेन ङसङ् क्रि.वि. – लेखिए जस्तो – as a writing (छाप्ङेन ङसङ् खिप्दानुम् । – लेखिए जस्तो पढ ।)

छाप्‌चिने क्रि. – लेखौं – let’s write (खोङ्‌निलो छाप्‌चिने । – सुन्दर लेखौं ।)

छाप्दा ना. – भावी – furtune (छाप्दाआ खाछाप्कु योङ्‌मा ङे दोता। – भावीले लेखेको भोग्नै पर्‍यो ।)

छाप्दानुम्/छाप्दानुम् क्रि. – लेख – write (‌ओप्पगरि ङे   छाप्दानुम् । – अहिले नै लेख ।)

छाम्दुमि ना. – भाग्यमानी – lucky (खक्‍कु ना छाप्दुमि       मुयाङ् । – ऊ त भाग्यमानी छ ।)

छाप्मा स.क्रि. – लेख्‍नु – write (छाप्मा एन् छेमा केत्मा दोत् । – लेख्‍न जाँगर चल्नुपर्छ ।)

छाप्मा खिप्मा स.क्रि. – लेखपढ – read write (झारा छाप्मा खिप्मा लेन्मा दोत् । – सबैले लेख्‍न पढ्न जान्‍नुपर्छ ।)

छाप्सो/छाप्याङ्‌सो ना. – लेख्दै – writing (कनिमाक् काचि छाप्सो ङेन्मा दोत् । – राम्रो काम लेखेर राख्‍नुपर्छ ।)

छाम् ना. – गीत – song (खक्‍कु देम् एन्‌निलो छाम् मुयाङ् । – ऊ कति मिठो गीत गाउँदैछ ।)

छाम् मुआ ना. – गीत गाउ – sing a song (एन् निकु छाम्     मुआ । – मिठो गीत गाउ ।)

छाम् मुसो/मुयाङ्‌सो क्रि. – गीत गाउँदै – singing a song (अक्‍ता मन्‍ना छाम् मुसो लङ्वा हेक्‍याङ् । – एक जना मानिस गीत गाउँदै खर काटिरहेको छ ।)

छामा स.क्रि. – तताउनु – boil (वा छामा खाइ । – पानी तताऔं त।)

छामा ना. – बच्चाको आमा – mother with child (छामा मन्‍ना तोपेत् तोपेत् सोक्‍वा सि । – बच्चाको आमालाई छिटो छिटो भोक लाग्छ ।)

छाम्मा स.क्रि. – चिर्नु – cleave (तक्‍कु सङ् छाम्मा पेए कानेइ। – त्यो दाउरा चिर्नु होइन है ।)

छाम्मा स.क्रि. – निर्णय गर्नु – make decision (थत्‌नि छाम्मा पमुयाङ् नि । – त्यस्तो निर्णय गर्न लागे रे ।)

छाम्लेमा ना. – सुरक्षा – safety (खक्‍कु छाम्लेमा मेत्मा      कानेइ । – उसको सुरक्षा गर्नुपर्छ है ।)

छि ना. – हात – hand (एन् छि खालि साङ्‌मा ङेन्मा दोत् । – हाम्रो हात सफा गरिराख्‍नुपर्छ ।)

छिकु वि. – महङ्‌गो – expensive (छिकु महुदमिन् । – महङ्‌गो नकिन्‍नु ।)

छित् ना. – पाँच – five (एन् छिदो छित् करा एन् कुसि चि मयोक्। – हाम्रो हातमा पाँच वटा औंलाहरू हुन्छन् ।)

छित्मा अ.क्रि. – नअटाउनु – not to be inside (खक्‍कु ना छित्मा पलिनिन्। – ऊ नअटाएको हुनु हुँदैन ।)

छितुप्मा/छितुप्मायु ना. – कोसेली – gift (क छितुप्मायु     छेप्सुङ् । – उसको कोसेली चाखेँ ।)

छिदि क्रि. – पठाउ (मानिस) – send (खक्‍कु छिदि । – उसलाई पठाउ।)

छिन्मा स.क्रि. – कस्नु (पटुका आदि) – tie (छिप्मारङ् छिन्मा दोत्। – पटुका लगाउनु पर्छ ।)

छिप् ना. – पचास – fifty (छिप् निकु अक्हुप् बो अक्ढाङ् । – पचास भनेको एक सयको आधा हो ।)

छिप्मारङ् ना. – पटुका – a cloth tied round the waist (छिप्मारङ् छिर्‌रि किना काचि मुए नालो एन् छुमायक् पतुक्‌निन् । – पटुका बाँधेर काम गरियो भने ढाँड दुख्‍दैन ।)

छिमा स.क्रि. – बाँध्नु – tie (युरुपा छिमा निकु । – गोरु बाँध्नु रे ।)

छिमा अ.क्रि. – पठाउनु – send (खक्‍कु वाहुत् छिमा दोत् । – उसलाई खोलातिर पठाउनु पर्छ ।)

छिमा ना. – साल – shorea robusta (छिमा रङ्‌रित चाढि । – सालको काठपात खप्छ ।)

छिमा स.क्रि. – महङ्‍गो हुनु – expensive (चारङ् छिमा      पुस्‌सि । – चामल महङ्‌गो हुन थाल्यो ।)

छुक्दा क्रि. – बस्यो – jumped (बोङ्‌कोलोङ् प्वाया वासा छुक्दा। – आरूको बोटमा चरो बस्यो ।)

छुक्दा क्रि. – उफ्र्यो – jumped (ङेप्पा छुक्दा। – बाँदर उफ्र्यो।)

छुत् ना. – बोसो – fat (काछुत् पाक्‌दि । – तिम्रो बोसो      पलायो ।)

छुन्मा अ.क्रि. – नमान्‍नु – disagree (कइसमाक् काचि मुमा छुन्मा दोत्। – खराब काम गर्न नमान्‍नु पर्छ ।)

छुप्पु ना. – ओखल – a tool to thrash the grain made by wood (छुप्पुदो बुत्‌थि भुन्दा। – ओखलमा रोटो बनाउने पिठो कुट ।)

छुप्मा स.क्रि. – टिप्नु (पाँच औंलाले उघाउनु) – pick up (झाराकु हात्‌नि ओह्यात्‌नि छुप्मा पलिनिन् । – जे पायो त्यही यता उता टिप्नु हुँदैन ।)

छुम्मा स.क्रि. – डुबाउनु – cause to drown (हुमा सङ् वादो छुम्मा पलिनिन् । – बाल्ने दाउरा पानीमा डुबाउनु     हुँदैन ।)

छुमायक ना. – ढाड – back (ङ्छुमायक् तुका । – मेरो ढाड दुख्यो।)

छेङ्‌छेङ्‌ति ना. – उज्यालो – lightning (लाछेरा कु हि कखाखुत् छे छेङ्‌छेङ्‌ति मुयाङ् । – पूर्णिमाको रात त हो उज्यालो छ।)

छेत् ना. – छ – six (छेत् करा बोक् चि लाक्सुङ्चङ् । – छ वटा सुँगुरहरू बेचेँ ।)

छेत्कुमा ना. – चेली – sister/daughter (छेत्कुमा छान्वाबो कलोङ्आ धित्मा पलिनिन् । – चेलीलाई माइतीको खुट्टाले भेट्न हँदैन ।)

छेन्चकक् ना. – फुर्लुङ् – bamboo basket (छेन्चकक्दो बिरोसी ङेन्मा कानेइ । – फुर्लुङ्‌मा खुर्सानी राख्‍नुपर्छ है ।)

छेन्तानम्/छेन्चानुम् क्रि. – छान – choose (खाकु केन् कोङ्आ होक्‌दि तकु छेन्तानुम् । – जुन मनपर्छ त्यै छान ।)

छेन्मा स.क्रि. – छान्‍नु – choose (मेन्यो मेन्यो कु छेन्मा दोत् । – नकुहेको नकुहेको छान्‍नु पर्छ ।)

छेन्मा अ.क्रि. – पिसाब फेर्नु – pee (इखारोक्दो छेन्मा दोत् । – शौचालयमा पिसाब फेर्नुपर्छ ।)

छेन्सो/छेन्याङ्‌सो ना. – छान्दै – choosing (छेन्सो छेन्सो पुक्सा। – छान्दै छान्दै जाउ ।)

छेप् ना. – साठी – sisty (छेप् कदोङ् खाबेत् पअङ् खोक्पा खोक्मा पोयादो वाङ्‌ङि नि । – साठी वर्ष पुगेपछि बुढाको लाइन लागिन्छ रे ।)

छेपा ना. – पिसाब – urine (वा इछित् दुङ्‌ङि पअङ् एन् छेपा साङ्। – पानी अलि पिएपछि पिसाब सफा हुन्छ ।)

छेम्मा स.क्रि. – चाख्‍नु – teste (खान् बो करुम् छेम्मा दोत्। – तरकारीको नुन चाख्‍नुपर्छ ।)

छोको ना. – सिस्नु – stiging nittle  (छोको खान् चानि । – छोको खान् चानि ।)

छोक्छेन् ना. – छपनी – a pot for filter (वाछोन् थुक्खा छोक्छेन् पेता। – जाड छान्‍ने छपनी फाट्यो ।)

छोक्‍मा स.क्रि. – ताछ्‌नु – scratch (दाबे ला छोक्मा तलेन् ? – खुकुरीको बिड ताछ्‌न आउछ ?)

छोङ् ना. – जौ – barley (छोङ्‌ ङोम् चाम् निछे चानि । – जौ भुटेर खादा पनि मिठो हुन्छ ।)

छोङ्‌मा स.क्रि. – पुर्‍याउनु – deliver (बङ्‌ङाचिबो कचि वाबुप् छोङ्‌मा दामा दोत् । – काकाहरूको चिण्डो पुर्‍याइ आउनुपर्छ ।)

छोछा ना. – भतिजा/भतिजी – nephew/niece (ङ्छोछाचि छे मपोरा। – मेरो भतिजा भतिजी पनि बढे ।)

छोदुम् ना. – नाति – grand son (का छोदुम् देम्कु लिसा ? – तपाईंको नाति कत्रो भयो ?)

छोदुमा ना. – नातिनी – grand daughter (ङ् छोदुमाचि अन्ढाकु मलिसा । – मेरो नातिनीहरू ठूला ठूला भए ।)

छोन्मा क्रि. – तिर्नु – pay (ङ्‌नोक् छोन्मा दोत्याङ्‌कु । – मेरो ऋण तिर्नु पर्नेछ ।)

छोन्मा क्रि. – काट्नु – cut (खुक्‌सि छोन्मा धान्मा ने । – खन्यू काटी झारौं ।)

छोप्मा अ.क्रि. – सुक्नु – dry (सङ् छोप्मा मुयाङ् । – दाउरा सुक्न लाग्यो ।)

छोमा स.क्रि. – जोत्‍नु – plow (ओक् छोमा निकिना पुङ्‌ङाङा पक्‍का । – बारी जोत्‍न भनेर जादैछु दाजु ।)

छोम्मा स.क्रि. – सुकाउनु – dry (कचिवाङ् साप्पाचा छोम्मा   दोत् । – काचो कोदो सुकाउनुपर्छ ।)

छोरोम् ना. – सुकुटी – dried meat (छोरोम् सा ङिइ । – सुकुटी पकाउ ।)

 

ज

जङ्‌गा/जङ्‌घा ना. – घिरौला – a kind of small gourd (जङ्‌गा खान   चानि । – घिरौलाको तरकारी मिठो हुन्छ ।)

जलुको ना. – कर्कलो – a small plant (जलुको बोक्चा मुए । – कर्कलो सुँगुरहरूलाई दिइन्छ ।)

जाङ्‌खाराङ् ना. – थाक्रो – a stand to grow (पुरुप् जाङ्‌खाराङ् थुक्‍मा दोत् । – काक्रालाई थाक्रा लगाउनु पर्छ ।)

जाङ्‌खुरि ना. – डोको – basket made by bamboo (जाङ्‌खुरि पुक्डा किना साम्‌सि हेक्‌सि पुक्सा । – डोको बोकेर घास काट्न जाउ ।)

जेठु ना. – जेठान – elder brother of wife (ङ्जेठु साम्‌सि हेक्डा ताता । – मेरो जेठानले घास काटेर ल्याउनु भयो ।)

 

झ

झक्‍क/झोक्‍क ना. – डाली – a basket (झोक्‍क दो चा लाम्मा  दोत् । – डालीमा कोदो टिप्नुपर्छ ।)

झङ्तुप् ना. – जम्काभेट – unexpected meeting or sudden collision (खक्‍कुचि झङ्तुप् नि पतुपाचि । – उनीहरू जम्काभेट भए ।)

झान्ता ना. – जाँतो – grinder (सापाचा झान्तादो ओन्मा किना चाखङ् चामा दोत् । – कोदो जाँतोमा पिसेर ढिडो खानु पर्छ ।)

झान्‌नि वि. – ठाडो – straight up (खक्‍कुबो कनाबेरेक् झान्‌नि मुउङेसि । – उसको कान सिधा ठाडो पारेको थियो ।)

झारा वि. – सबै – all (के झारा तोङ्‌मा किना युङ्‌मा दोत् । – हामी सबै मिलेर बस्नुपर्छ ।)

झाराकु वि. – सबै चिज – all things (झाराकुचि कोप्मा ङेन्माचि मदोत्। – सबै चिज समेटेर राख्‍नुपर्छ ।)

झुप् ना. – दश – ten (आइ काबो काखिम्‌या झुप् करङ् ताओङ्। – आज तिम्रो घरमा दश पटक पुगेँ ।)

झुप्‍अक् ना. – एघार – eleven (खक्‍कु आइ दोकङ् झुप्अक् कदोङ्दो वाङा । – ऊ आजबाट एघार वर्षमा लाग्यो ।)

झुप्‍अस ना. – बाह्र – twelve (वामाआ झुप्अस कलुत् वादिन्‌चि कुप्दाङिचि । – पोथीले बाह्र दाना अण्डाहरू ओथारिरहेको छ ।)

झुप्चुक् ना. – चौध – fourteen (खक्‍कु मुनाकु झुप्चुक् कले लिसा । – ऊ जन्मेको चौध दिन भयो ।)

झुप्‌छित् ना. – पन्ध्र – fifteen (वक्‌या झुप्‌छित् कलुत् बेलोत्‌तिचि मतुमा । – बारीमा पन्ध्र दाना गोलभेडाहरू पाके ।)

झुप्‍रेत् ना. – अठार – eighteen (झुप्‍रेत् कप्वा वासङ्‍माचि मपोरा। – अठार वटा उत्तीसका बोटहरू हुर्किए ।)

झुप्लेत् ना. – उन्‍नाइस – nineteen (अक्‍ता नावादो झुप्लेत् कपोङ्  मन्‍नाचि मसोन्‍नेन्चेन्याङ् । – एउटा डुङ्‍गामा उन्‍नाइस जना मानिसहरू हेलिदैछन् ।)

झुप्सुम् ना. – तेह्र – thirteen (आइ ना झुप्सुम् कप्वा खान्दानेचि तिउङ्चङ् ।- आज त तेह्र बोट पुस्टकारीहरू खनेँ ।)

झुप्सेत् ना. – सत्र – seventeen (अन्‌हि पोक्‍कु मन्‍नाआ झुप्सेत् करा डाक्‌सिचि चोओचि । – मोटो मान्छेले सत्रवटा केराहरू खायो ।)

झुप्छेत् ना. – सोह्र – sixteen (लाम्‌या झुप्छेत् कपोङ् मन्‍नाचि मबेन्याङ् । – बाटोमा सोह्र जना मानिसहरू आइरहेका छन् ।)

झुम्मा स.क्रि. – एकत्रित पार्नु – collect (साम्बा झुम्मा किना हेक्मा । – बाँस एकत्रित पारेर काट्नुपर्छ ।)

झुम्माचेन्मा स.क्रि. – एकत्रित हुनु/बैठक बस्नु/एक ठाउँ भेला हुनु – gather (के झुम्माचेन्मा किना दुम् तोङ्‌मा दोत् ओन्दे। – हामी सँगै बसेर कुरा मिलाउनु पर्छ होला ।)

झेत्वा ना. – चाँचर – thrush (झेत्वा वाहुत्दो चेन् । – चाँचर खोलामा चर्छ ।)

झेमा (दाँत) अ.क्रि. – ङिच्च – disappointed mood (मेन् रिमङ् एन् कङ् झेमा रिइम् । – नहासी दाँत ङिच्च देखाउन सक्छौं ।)

झोङ्‌नि रेप्मा वि. – ठाडो सीधा उभिनु – stand straight at a place (खक्‍कु झोङ्‌नि रेप्मा मुआङा । – उ ठाडो सिधा उभिन लागेको थियो ।)

झोम्‌नि युङ्‌मा वि. – झुम्‍म बस्नु – stay at a place without moving (झोम्‌नि युङ्‌मा सिओङ्‌याङ्‌कु । – झुम्म बस्न मन लागेको थियो।)

 

ङ

ङ् सर्व. – मेरो जनाउने उपसर्ग – my (रिवा हुक्वा हिप्मा किना ङासा सेत्मा चामा दोत् । – रिवाको छाला खुर्केर माछा मारी खानुपर्छ ।)

ङसङ् वि. – जस्तै/उस्तै – like (खक्‍कु ना सा ङसङ् केता     ओङ् ? – ऊ त को जस्तो देखियो नि ?)

ङा सर्व. – म – I (ङा छाम् मुङा । – म गीत गाउँछु ।)

ङा ना. – मुख – mouth (ङ्बो ङ्ङा साङ्‌याङ् । – मेरो मुख सफा छ।)

ङाइ वि. – सुन्दरता – beauty (ङाइ मेत्दङ् । – सुन्दरता छैन।)

ङाकम् योङ्‌मा/ङा कम्मा ना. – मुख बार्नु – restrict food (खलि मुए पअङ् कथुकुक्‍पाआ ङाकम् योङ्‌मा दोत् । – खली पूजा गरेपछि घरमूलीले मुख बार्नुपर्छ ।)

ङाक्‌सि ना. – केरा – banana (साङ्‌रोङ्‌वा ङाक्‌सि लेम् । – साङ्‌रोङ्‍वा केरा गुलियो हुन्छ ।)

ङाकु ना. – वनकेरा – wild banana (ङाकु खुलाया पाक्‌दि । – वनकेरा जङ्‌गलमा फल्छ ।)

ङा/ङे निपा. – नै – only (खन्‍ना ङे बेना । – तिमी नै आउ ।)

ङा ना सर्व. – म त – I (ङा ना फिन्‍ङा । – म त उफ्रिन्छु ।)

ङालङ् ना. – अनुहार – face (ङा छाम् मुङा । – म गीत गाउँछु।)

ङालङ् तेप्मा क्रि. – मुख धुनु – wash face (कसेत्लाम् ङे एन् ङालङ् तेप्मा दोत् । – बिहानै मुख धुनुपर्छ ।)

ङात्मा स.क्रि. – फाड्नु – cut woods (हाप्पधेत्‌या ङात्मा   दोत्याङ्‌कु । – पारिपट्टि फाड्नु पर्नेछ ।)

ङान्वा वि. – सुन्दरता – beautiness (नाम्मेत् देम्ताका ङान्वा योक्‍कु? – बुहारी कतिको सुन्दर छिन् ?)

ङापोङ् ना. – कुल पुजारी – priest (ङापोङ् ताआ हे पे ? – कुल पुजारी आइपुग्नु भयो कि भएन ?)

ङाप्पा ना. – सम्धी – father of son in law/father of daughter in law (ङाप्पा पबेनेन् ? – सम्धी आउनु भएन ?)

ङाप्मा ना. – सम्धिनी – mother of son in law/mother of daughter in law (ङाप्मा नम्मा चियाङ् ? – सम्धिनी के गर्दै हुनुहुन्छ?)

ङास्वा ना. – सरङ् – a kind a basket to dry grains (ङास्वा    बाआ । – सरङ् बुन ।)

ङासा ना. – माछा – fish (रिवा हुक्वा हिप्मा किना ङासा सेत्मा चामा दोत् । – बबिस (रुखको प्रकार) को छाला खुर्केर माछा मारी खानुपर्छ ।)

ङासिवा ना. – ओठ – lip (ङ् ङासिवा खेता । – मेरो ओठ फुट्‍यो।)

ङाहङ् ना. – अनुहार – face (कङाहङ् सेक्‌सिआ ङेसा । – अनुहारको चमक हराइसकेको थियो ।)

ङिमा स.क्रि. – पकाउनु – cook (आहेत् बोक्साखान् ङिमा चामा दोत्। – भरै सुँगुरको मासु पकाई खानुपर्छ ।)

ङेत्मा स.क्रि. – राखिदिनु – put (खक्‍कु ङेत्मा हे पे ? – उसलाई राखिदिनु कि नदिनु ?)

ङेन्मा स.क्रि. – राख्‍नु – put (अक्‍कु ङेन्मा दोत् । – यो राख्‍नु पर्छ ।)

ङेप्पा ना. – बाँदर – monkey (आइपदोङ् ङेप्पाचिआ झारा सापाचा पचाआपुक्दा । – यो वर्ष बाँदरहरूले सबै कोदा खाइसके।)

ङेम्मा/ङेप्मा स.क्रि. – डाम्नु – brand (मिआ ङेम्मा पलिनिन् । – आगोले डाम्नु हुँदैन ।)

ङोङ्‌मा स.क्रि. – हल्लाउनु – shake (का निछा ङोङ्‌मा दोता । – भाइलाई हल्लाउनु पर्‍यो ।)

ङोमा स.क्रि. – भुट्नु – fry (बङ्‌कु ङोमा किना चामा चानि । – जुनेलो भुटेर खान मिठो हुन्छ ।)

ङोमा वि. – मिठो (स्वाद)  – testy (बोमाक् ङोमा । – सिलाम मिठो भयो ।)

ङोम्मा चामा वि. – मुख मिठ्‍याउनु – sweeten the mouth (कङ्‌ङा ङोम्मा चामा पुस्‌सि । – उसको मुख मिठ्‍याउन थाल्यो।)

 

ट

टाक्टुक् सर्व. – सबै – all (तक्‍कु टाक्टुक् बेत्दानुम् । – त्यो सबै ल्याउ ।)

टाङ्‌कोङ् ना. – सिरानी – pillow (अल्हेङ् डुङ्‌कु टाङ्‌कोङ् पाक्मा पलिनिन् । – धेरै अग्लो सिरानी लगाउनु हुँदैन ।)

टाङ्टुप्‌मि ना. – धोबी चरा – forktail (टाङ्टुप्‌मि वासा वाहुत्दोत्‌नि चेन्। – धोबी चरा खोलातिर चर्छ ।)

टाङ्‌मा स.क्रि. – मठार्नु – cut off (ठाक्पा ङा टाङ्‌टि खाइ । – ढुङ्‌ग्रोको मुख मठार त ।)

टेगा ना. – भोगटे – pomelo (टेगा तुमा । – भोगटे पाक्यो।)

टेम्मा वि. – समथर – plain (कटेम्मा ओक्दो चा नि । – समथर बारीमा अन्‍न धेरै फल्छ ।)

टोङ् ना. – टाउको – head (एन् टोङ् धुङ्‌मा पलिनिन् । – टाउको ठोकाउनु हुँदैन ।)

टोङ्‌नि क्रि.वि. – टुक्रुक्‍क – in position of squatting (टोङ्‌नि युङा । – टुक्रुक्‍क बस।)

टोङ् मुक्वा ना. – कपाल – hair (थरोङ् मन्‍नाबो एन् टोङ् मुक्वा अल्हेङ् मेत्लो केन्मा पलिनिन् । – पुरुषको कपाल लामो पाल्नु हुँदैन ।)

टोङ्‌कोला ना. – उल्का – meteor (टोङ्‌कोला कखाखुत् धा । – उल्का रातीको समयमा खस्छ ।)

टोङ्‌रित् ना. – फुर्का – ribbon (टोङ्‌रित् वात्‌तिकु खोङ्‌नि । – फुर्का लगाएको राम्रो देखिन्छ ।)

टोङ्‌रिवा ना. – खप्पर – skull (एन् टोङ्‌रिवा धुङ्‌मा इत्मा पलिनिन्। – खप्पर ठोक्‍किन दिनु हुँदैन ।)

 

ठ

ठाक्पा ना. – ढुङ्ग्रो – small bucket of bamboo (ठाक्पादो रुम् ङेस्सुम् नालो पयुम्‌निन् पुङ्‌निन् । – ढुङ्ग्रोमा नुन राखियो भने बिलिएर जादैन ।)

ठाक्मा ना. – लात्‍तले गोद्‌नु – kick (तक्‍कु ठाक्मा दोत्‍याङ्‌कु । – त्यसलाई गोद्‌नु पर्नेछ ।)

ठाक्लोक् ना. – भर्‍याङ् – ladder (साम्बाबो ठाक्लोक् खोङ्‌नि । – बाँसको भर्‍याङ् सुन्दर देखिन्छ ।)

ठाङ्‌मा क्रि. – तताउनु – heat (खान् ङिखा खुङ् ठाङ्‌मा दोत् । – तरकारी पकाउने भाडो तताउनु पर्छ ।)

ठाङ्टा पुक्‍सा क्रि. – धेरै तातियो – too much hot (तक्‍कु ठाङ्टा     पुक्‍सा । – त्यो धेरै तातियो ।)

ठान् नि वि. – सीधा उठेको – straight (युरुपाबो कमेरि ठान् नि मुउङेसि । – गोरूको पुच्छर ठाडो पारेको थियो ।)

ठिट्‌नि वि. – भुलुक्‍क – with spouting up (खक्‍कु कहाक्नुङ्‌वाआ ठिट्‌नि लेत्‌दि । – उसको भुलुक्‍क पसिना आयो ।)

ठेकोलोङ् ना. – जुरेली – bulbul (ठेकोलोङ् वासा देम् खोङ्‌नि । – जुरेली चरो कति राम्रो देखिन्छ ।)

ठोङ्‌मा ना. – उकालो – up wards (कठोङ्‌मा लाम् दो लाम् तिमा एन् तिवा पपुङ्‌निन् । – उकालो बाटोमा हिड्न मेलो जाँदैन।)

ठोला ना. – साकेला नाच्ने ढोल – drum (लाक् फोङ्‌माबो बुसित् पलेआ ठोला खन्मा दोत्याङ्‌कु । – साकेन्वा गर्ने अघिल्लो दिन ठोल तन्क्याउनु पर्ने छ।)

 

ड

डाक्मा स.क्रि. – बुच्याउनु – close a hole (पुछाप्‌बो कलाम् डाक्मा दोत्याङ्‌कु । – सर्पको बाटो बुच्याउनु पर्नेछ ।)

डाङ्‌कोक् ना. – पाङ्‌ग्रा – a kind of rounded fruit of a waving tree  (डाङ्‌कोक् रन्धुम् किना एन् टोङ् सुउम् नालो झारा साङ्। – पाङ्ग्रा घोटेर कपाल धोए राम्ररी सफा हुन्छ ।)

डुङ् वि. – मोटाई – thickness (ङ्‌खिप्खाफेङ् अन्हि डुङ्‌याङ् । – मेरो किताबको मोटाई धेरै छ ।)

डोङ् ना. – कम्मर – waist (वारि बिसि पुक्‌सि नालो एन् डोङ् तुक्। – दुवाली फर्काउनु गइयो भने कम्मर दुख्‍छ ।)

 

ढ

ढक्/ढक्वा ना. – टुक्रा – piece (अक् ढक्वा सङ् बेत्‌दि । – एक टुक्रा दाउरा ल्याउँ ।)

ढाक्‍मा स.क्रि. – मिलाउनु/लगाउनु – make/arrange (बेना लुङ्‍वा ढाक्मा दोत् । – आउ पर्खाल लगाऔं ।)

ढाङ् ना. – आधा/टुक्रा – half/piece (अक् ढाङ् बेत्‌दि । – आधा ल्याउ ।)

ढाङ् ना. – थुप्रो/हार/लहर – pile/heap (सङ् ढाङ् चोपि । – दाउराको हार हेर ।)

ढाङ्‌मा स.क्रि. – टुक्र्याउनु – chop (साम्बा ढाङ्‌मा किना रिख्‍वा उक्मा दोत् । – बास टुक्रा पारेर चोया काढ्नु पर्छ ।)

ढाङ्‌सिवा ना. – आधा अक्षर – half letter (पिमासिवाबो कबुसित्दो पअङ् कर्‍रादो ताकु अक्ढाङ् खिप्मालुत् ढाङ्‌सिवा छाप्मादोत् । – शब्दको सुरु र अन्तिममा आउने आधार अक्षर आधा लेख्‍नु पर्छ ।)

ढिला ना. – खसि पारेको भाले सुँगुर – male pig (ढिला लोन्पुङ् नालो योक्‌खा थुल्‌लिकेस्‌सि । – ढिला सुँगुर निस्किगयो भने पिडालु बारी उधिन्छ ।)

ढेमा स.क्रि. – कुट्नु – hit/beat (छाचि ढेमा पलिनिन् । – केटाकेटीलाई पिट्नु हुँदैन ।)

 

त

तक्‍कल ना. – जाल/झेल – trickery (तक्‍कल मुमा पलिनिन् । – जाल झेल गर्नुहुन्‍न ।)

तक्‍कु सर्व. – त्यो – that (तक्‍कु दाबे ओह्या बेत्‌दि । – त्यो खुकुरी यहाँ ल्याऊ ।)

तक्‍मा स.क्रि. – पुछ्‌नु – wipe off (उन्कु छाबो कखिचङ् तक्मा दोता । – सानो बच्चाको दिसा पुछ्नु पर्‍यो ।)

तʔवा ना. – कालिज – pheasant (तʔवा लोक्‌सि पुक्‌सिने । – कालिजको शिकार गर्न जाउँ ।)

तङ्‌नाम् रि ना. – धागो – thread (लुप्‌मित्दो तङ्‌नाम् रि तक्‌सि खाइ। – सियोमा धागो उन त ।)

तङ्/तङ्‌खोक्‍वा ना. – काँडा – thorn (ङासाबो कतङ्आ खालुक्। – माछाको काँडाले घोच्छ ।)

तङ्‌खोक्‌सि ना. – ऐसेलु – raspberry (तङ्‌खोक्‌सि चानि । – ऐसेलु मिठो हुन्छ ।)

तङ्‌मा स.क्रि. – खेद्‌नु – chase  (सासा तङ्‌मा दोत् । – चरा खेदाउनु पर्छ ।)

तङ्‌मा स.क्रि. – उन्‍नु – arrange (फेङ्‌लाबुङ् खोङ्‌निलो तङ्‌मा कानेइ । – सयपत्री सुन्दर देखिने गरी उन्‍नु अरे है ।)

तङ्‌रि ना. – लहर/क्रम – line (कतङ्‌रिदो रेपा । – लाइनमा उभ।)

तङ्‌सो/तङ्‌याङ्‌सो स.क्रि. – लखेट्दै – chasing (तुतुमाचि तङ्‌याङ्‌सो तङ्‌याङ्‌सो पुक्‌दिचि । – कुखुराहरू लखेट्दै लखेट्दै लैजाउ ।)

तत्‍तु ना. – जादु – trick (मन्‍नाचि तत्‍तु मचोप्‍याङ् । – मानिसहरू जादु हेर्दैछन् ।)

तम्बलक् ना. – नङ् – nail (एन् तम्बलक् अल्हेङ् मेत्लो केन्मा पलिनिन् । – नङ् लामो पाल्नु हुँदैन ।)

ता क्रि. – आउँछ – come (आइ कापक्‍का ता । – आज तिम्रो दाजु पुग्छ ।)

ताआ कि/किना क्रि. – आएर – came (तोङ्‌याखिम् दोकङ् ताआ किना सङ् खोपा । – विद्यालयदेखि आएर दाउरा काट।)

ताक्छेत् वि. – स्पष्ट – clear (ताक्छेत् नि पिमा दोत्। – स्पष्ट बोल्नुपर्छ ।)

ताङ्‌कालेप्पा वि. – उधोमुण्टो – head over the earth (छाचि ताङ्‌कालेप्पा थुङ्‌माचि पलिनिन् । – केटाकेटीलाई उधोमुण्टो पार्नु हुँदैन ।)

ताङ्‌लान् ना. – अनैतिक यौन सम्बन्धको पितृ दोष – omen cause of immoral sexual relation (सायाकाप् मेन्मुपाआ निम्नाओङ् युङ्‌ङि नालो ताङ्लान् दे पअङ् खिम्दो रोप्मा खेन् बेन् । – विवाह गर्न अगाडि परव्यक्तिसँग अनैतिक यौन सम्बन्ध राखियो भने पितृ दोष हुन्छ र परिवारमा दुख बिमार बढ्छ ।)

ताखि ना. – टोपी – cap (ताखि खुक्सा बान्‌सि पुङ्‌मा नि । – टोपी लगाउ घुम्नु जानु रे ।)

तात्/ते क्रि. – पाक्छ – ripe (तोन्पाआ ना बङ्‌कु तात् ओन्दे । – त्यतिबेला त जुनेलो पाक्छ होला ।)

ताता क्रि. – ल्यायो – brought (योङ्‌नि साखान् ताता । – साथीले मासु ल्याउनु भयो ।)

ताता क्रि. – पाक्यो – ripe (छोङ् ताता । – जौ पाक्यो ।)

तातिचि क्रि. – ल्यायो – brought (बङ्‌ङाआ कछादिप्पाचि   तातिचि । – काकाले उहाँको ससुराहरू ल्याउनु भयो ।)

तादि ना.यो. – उ माथि – up there (तादि नाम् लुन्दा । – उ माथि घाम डुब्यो ।)

तान् ना. – गाउँ – village (तान्दो युङ्‌मा चानि । – गाउँमा बस्नु मज्जा छ ।)

तान्ङा क्रि. – लड्छु – fall (ङा लेङ्‌ङा नालो तान्ङा । – म चिप्लिएँ भने लड्छु ।)

तान्ङा क्रि. – उफ्रिन्छु – jump (खक्‍कु फिन्सो तान्सो बेनाङा । – ऊ उफ्रिदै उफ्रिदै आइरहेको थियो ।)

तान्तारा ना. – जाल – net (यागाङ्‌मा तोपेत् तोपेत् तान्तारा       बा । – माकुरा छिटो छिटो जाल बुन्छ ।)

तान्ताराक् ना. – चेल्फा – dust pick up thing (तान्ताराक् बाआ। – चेल्फा बुन ।)

तान्दापुक्सा क्रि. – उफ्रिगयो – jumped (सङ् ढक्वा वास्सुङ्‌कु खात्‌नि तान्दापुक्सा । – दाउराको टुक्रा फ्याकेको कता उफ्रिगयो।)

तान्दोकु ना. – गाउँको – of village (तान्दोकु वा दुङ्‌मा चानि । – गाउँको पानी पिउन मिठो हुन्छ ।)

तान्पोङ् ना. – गाउँले – villager (ङ्तान्पोङ्‌चि कनिमाक् दुम्   मपि । – मेरो गाउँलेहरू असल कुरा बोल्नहुन्छ ।)

तान्मा ना. – बुहारी – daughter in law (तान्मा खात्‌नि पुक्सा निछो ? – बुहारी कता गयो भाइ ?)

तान्मा स.क्रि. – लड्नु/ढल्नु/लडाउनु – fall (उन्दाकु हक्आ तान्मा खापरिनिन् । – सानोतिनो हावाले हामीलाई लडाउन सक्दैन ।)

तामा अ.क्रि. – पुग्नु – arrive (ङा तामा मुङाङा । – म पुग्न आटेँ ।)

तालित् ना. – धनुष/गेटिस – bow (बाकोलोङ् बोप्मा किना सङ्‌तालित्आ ङेप्पा आप्मा दोत् । – माटोको गोली बनाएर धनुषले बाँदरलाई हान्‍नुपर्छ ।)

तावा ना. – मयुर – peacock (तावा खोङ्‌निलो लाक् मेत् । – मयुर सुन्दर देखिने गरी नाच्छ ।)

तित् ना. – कपडा – cloth (खोङ्‌निलो साङ्‌मा किना तित् खाम्मा दोत्। – राम्रो धोएर कपडा लगाउनु पर्छ ।)

तिन्‌तिरिक ना. – कुर्कुचा – heel (एन् तिन्‌तिरिक धुङ् नालो चाइन्लो तुक् । – कुर्कुचा ठोकिदा सारै दुख्‍छ ।)

तिम्‌तिम्मा ना. – निदाएको बेला छोप्नु – suffocation in sleeping (तिम्‌तिम्मा खामेत्मा चाइन् । – निदाएको बेला छोप्नु नमिठो हुन्छ ।)

तिम्मसि ना. – इकार – a sign of letter (तिम्मसि खोङ्‌निलो छाप्दानुम्। – इकार राम्ररी लेख ।)

तिमा स.क्रि. – खन्‍नु – dig (खुला सक्‌कि माङ्‌खायि तालो तिमा दोत्। – वन तरुल धेरै तलसम्म खन्‍नुपर्छ ।)

तिमा स.क्रि. – फलाउनु – produce (झाराकु चाखान् तिमा     दोत् । – सबै खाले अन्‍न फलाउनुपर्छ ।)

तिम्मा स.क्रि. – थिच्नु – press down (छा तिम्मा पलिनिन् । – बच्चालाई थिच्नु हुँदैन ।)

तिर्‌बुक् ना. – निधार – forehead (केन् तिर्‌बुक् मेन्धुङ्दानुम् । – तिमीहरूको निधार नठोकाउ ।)

तिवा ना. – मेलो – working place (तिवादो सोक्मा पलिनिन् । – मेलोमा अल्छी गर्न हुन्‍न ।)

तुक्‍मा स.क्रि. – दुख्‍नु – hurt (ङ्‌खोरि तुक्मा लामा । – मेरो पेट दुख्‍न खोज्यो ।)

तुत् ना. – थोपा – drop (अक्‍तुत् कमक्वा चोकि । – एक थोपा आँसु झार्‍यो ।)

तुत्मा स.क्रि. – चुहिनु – leak (खान् वा तुत्मा लाम्याङ् । – तरकारीको रस चुहिन खोज्यो ।)

तुतुमा ना. – कुखुरा – chicken (तुतुमा केन्मा दोत् । – कुखुरा पाल्नुपर्छ ।)

तुधि ना.यो. – माथि – up there (तुधि ङा थोङ्‌ङा । – माथि म आउछु।)

तुन् ना. – डण्डिफोर – pimple (तुन् खालोत् नालो पिन्मा छक्मा पलिनिन् । – डण्डिफोर निस्क्यो भने त्यसलाई निचोर्नु कोतर्नु हुँदैन ।)

तुप् ना. – दोभान – juction two rivers (वाहुत्‌चिबो कचि तुप्खा वातुप् नि लिदुम् । – खोलाहरूको भेट हुने ठाउँलाई दोभान भनिन्छ ।)

तुप्‌धि क्रि. – भरिनु/भरियो – fill/filled (लङ्‌बु तुप्‌धि । – गाग्री भरियो।)

तुप्पा ना. – ठूलो बुबा – elder brother of father (तुप्पाआ खिप्मा खाचिन्दा । – ठूलो बुबाले पढ्न सिकाउनु भयो ।)

तुप्मा स.क्रि. – भरिनु (भाडो) – fill (ङ्‌दाबा तुप्मा मुआङि । – मेरो दाबा भरिन लाग्यो ।)

तुप्मा स.क्रि. – भेट्नु/भेटिनु – meet (बेरि बेरि के तुप्मा दोत्। – हामी घरिघरि भेट्नुपर्छ ।)

तुप्मा स.क्रि. – कुरा बुझ्नु – understand (दुम् दोरोकु तक्‍कु तुप्मादोत्। – कुरा के हो त्यो बुझ्नुपर्छ ।)

तुप्ला ना. – उत्तर – answer (तोपेत्‌नि कतुप्ला इत्मा दोत् । – तत्काल उत्तर दिनुपर्छ ।)

तुप्‌सिचि क्रि. – भेट गरायो – got to meet (कायोङ्‌निआ खक्‍कुचि तुप्‌सिचि। – तिम्रो साथीले उनीहरूलाई भेट गरायो ।)

तुमा क्रि. – पाक्यो – ripe (आम्बा तुमा । – आँप पाक्यो ।)

तुमाकु क्रि. – पाकेको – rippen (बेलोत्‌ति तुमाकु परङ् बेत्‌दि । – गोलभेडा पाकेको चाँहि ल्याउ ।)

तुम्पछक् ना. – घुडा – knee (कयुन्पा लाम्दो लाम् तिमा एन् तुम्पछक् तुक् । – ओरालो बाटो हिड्दा घुडा दुख्‍छ ।)

तुम्पलि ना. – काउलो – laurales (तुम्पलि फेङ्‌मा लामा दोत्। – काउलो ताछेर ल्याउनुपर्छ ।)

तुम्मा क्रि. – भेट्नु/भेटाउनु – make to meet (खक्‍कुचि तुम्माचि मदोत्। – उनीहरूलाई भेट गराउनुपर्छ ।)

तुम्मा ना. – ठूलो आमा – elder sister of father and mother/wife of father’s elder brother (तुम्मा छे ताआलाआ । – ठूलो आमा पनि आइपुग्नु भयो ।)

तुहि ना.यो. – तल – down there (तुहि ङा इङा । – तल म आउछु।)

ते क्रि. – पाक्छ – ripe (चुक् कलादो साप्पाचा ते । – चार महिनामा कोदो पाक्छ ।)

तेप्मा स.क्रि. – थप्नु – add  (उन्दा ओङ् तेप्माचि मदोत् । – अलि अलि समेत थप्नुपर्छ ।)

तेप्मा स.क्रि. – झम्टनु – snatch (साङ्‌रोङ्‌वाआ तुतुमा तेप्मा लाम्माङि। – चिलले कुखुरा झम्टन खोज्यो ।)

तेमा स.क्रि. – थाप्नु – put (देम् खामइत्कु तेमा दोत् । – कति दिने हुन् थाप्नुपर्छ ।)

तेम्बु ना. – आँगन – yard (तेम्बुदो लाक मेत्‌दिने । – आँगनमा साकेन्वा नाचौं ।)

तो सर्व. – ती – that (तो दोक्बेत् बेता । – ती गुराँश फुल्यो।)

तोह्या क्रि.वि. – पर – there (ङा तोह्या पबेन्‍नङ् । – म त्यहाँ आउदिन।)

तोक्‍मा स.क्रि. – पाउनु – get (हङ्‌ङि तालो दोरो ना तोक्मा कु किना। – बाँचुन्जेल के नै पाउनु छ र ।)

तोक्‌लिकोन् ना. – लामखुट्टे – mosquito (तोक्‌लिकोन्आ चाइनलो खाखा । – लामखुट्टेले नमिठो गरी टोक्छ ।)

तोक्सानम्/तोक्सानुम् क्रि. – मिलाउ – arrange (खसङ्‌नि मुमाकु तोक्सानुम् । – कसो गर्नुपर्ने मिलाउ ।)

तोकि क्रि. – पायो – got (तोङ्‌याखिम् दोकङ् खक्‍कुआ दोरो  तोकि ? – विद्यालयबाट उसले के पायो ।)

तोङ् क्रि. – मिल्छ – fit (तक्‍कु दुम् तोङ् । – त्यो कुरा      मिल्छ ।)

तोङ् ना. – बोट – plant (तक्‍कु खार्‌सि तोङ् । – त्यो ओखरको बोट हो ।)

तोङ्‌या ना. – ज्ञान – knowledge (केन् तोङ्‌या छेकानुम् । – तिमीहरूको ज्ञान बढाउ ।)

तोङ्‌याखिम् ना. – विद्यालय – school (तोङ्‌या कोप्मा निकिना तोङ्‌याखिम् पुङ्‌मा दोत् । – ज्ञान बढाउन विद्यालय जानुपर्छ ।)

तोङ्‌वात् ना. – थुन्से – a basket of bamboo (तोङ्वात्दो चा लाम्मा दोत् । – थुन्सेमा कोदो टिप्नुपर्छ ।)

तोङ्‌वामा ना. – तोङ्‌वामा (किराती चेली) – legend young girl of Kirat (तोङ्वामा वापुमा दित्‌नि पुक्सा । – तोङ्‌वामा वापुमा (खोलाको शिर) तिर गइन् ।)

तोत्ला ना. – टुप्पो सहितको केराको पात – banana leaf (साम्खा मुए पाआ तोत्ला कप्मा दोत् । – साम्खा पुज्दा तोत्ला काट्नुपर्छ ।)

तोधो सर्व. – त्यहाँ – there (तोधो मेन्युङ्‌दा । – त्यहाँ नबस ।)

तोधोकु सर्व. – त्यहाँको – there (अ तोधोकु ङे कु। – हो त्यहीको हो ।)

तोन्कु वि. – त्यत्रो – that much (तोन्कु साम्‌सि पदोत्‌निन् । – त्यत्रो घास चाहिँदैन ।)

तोन् सर्व. – त्यति – that much (तक्‍कु चिला पअङ् ना तोन्ङे । – त्यो सकिए पछि त त्यति नै ।)

तोन् पअङ् क्रि.वि. – त्यसपछि – after that (तोन् पअङ् ङा बेनोङ् पुक्सोङ्। – त्यसपछि म आइगएँ ।)

तोपेत्‌नि वि. – छिटो – fast/instantly (तोपेत्‌नि काचि चिन्मा    दोत् । – छिटो काम सक्नुपर्छ ।)

तोप्प सर्व. – त्यस – that (तोप्प दुम् मेन्लोन्दामा । – त्यो कुरा ननिकाल्ने ।)

तोप्पगरि ना. – त्यसबेला – that time (तोप्पगरि ङा रोङ् चाओङ्‌याङ्। – त्यसबेला म खाना खाँदै थिएँ ।)

तोम्मा स.क्रि. – धकेल्नु – push (तक्‍कु ओह्यात्‌नि तोम्मा      दोत् । – त्यो यता धकेल्नुपर्छ ।)

तोम्लाङ्‌ने ना. – धन्यवाद – thank you (लु तोम्लाङ्‌ने। – लौ धन्यवाद।)

तोसात्‌नि क्रि.वि. – त्यसो/त्यतातिर – in that way (तोसात्‌नि ङाआ चोप्पुङ्‌याङ् ने तल्ल । – त्यतातिर म हेर्दै गर्छु नि त ।)

तोह्या क्रि.वि. – त्यहाँ पर – there (तोह्या सा युङ्‌याङ् ? – त्यहाँ को छ?)

 

थ

थरोङ्/थोरोङ् ना. – पुरुष – male (खक्‍कुबो कछा थोरोङ् हे मार्छा लिसा ? – उसको बच्चा केटा कि केटी भयो ?)

थक्मा स.क्रि. – ढाक्नु – cover (झारा थक्मा पुक्‍मा मुआङि । – सबै ढाक्न लागिसक्यो ।)

थक्सुङ् क्रि. – फैल्याउँछु – spread (अकु दुम् ङाआ थक्सुङ् । – यो कुरा म फैल्याउँछु ।)

थक्सुङ् क्रि. – ओछ्‌याउछु – lie down (तक्‍कु थक्सुङ् । – त्यो ओछ्‌याउछु ।)

थङ्‌ङि क्रि. – फैलिन्छौं – spread (कनिमाक् काचि मुए नालो थङ्‌ङि। – राम्रो काम गर्‍यौं भने फैलिन्छौं ।)

थङ् क्रि. – फैलिन्छ – spreads (सङ् हुदुम् पअङ् मि थङ् । – दाउरा बाले पछि आगो फैलिन्छ ।)

थङ्‌मा क्रि. – ओछ्‌याउनु – lie down (बाखादो दोरो थङ्‌मा कु ? – भुईमा के ओछ्‌याउने हो ?)

थत्‌नि/थत्‌निकेत्लो क्रि.वि. – त्यसरी – that way (तक्‍कु काचि थत्‌नि पेए । – त्यो काम त्यसरी होइन ।)

थत्वा ना. – थिगर – sediment (वालङ्बु थेन्इकु कथत्वा थोक्मा केन्मा दोत् कानेइ लुङ्वा योक्  । – घैलाको पानीको थिगर पोखाइ पठाउनुपर्छ है ढुङ्‌गा हुन्छ ।)

थ्वाङा/थ्वाङे क्रि.वि. – निशुल्क – free (अक्‍ता हिखा खक्‍कुआ थ्वाङे पइत्दोङ् । – एउटा झोला उसले निशुल्क       दियो ।)

थात्‍तुम् ना. – चरण – step (अक् थात्‍तुम् धाआ । – एक चरण सकियो ।)

थान्‍मा स.क्रि. – उक्‍काउनु/उठाउनु – peal off (पुरुप् थेम् थान्मा दोत्याङ्‌कु । – काक्राको झ्याल उठाउनु पर्नेछ ।)

थाप्मा स.क्रि. – खोल्नु/फुटाउनु – open (साम्बा थाप्मा  दोत्याङ्‌कु । – बास फुटाउनु पर्नेछ ।)

थाप्मा स.क्रि. – निफन्‍नु – winnow (साप्पाचा थाप्मा दोत् । – कोदो निफन्‍नुपर्छ ।)

थाप्सङ् ना. – संस्कार – culture (एन् थाप्सङ् नामा पलिनिन् । – हाम्रो संस्कार छोड्न हुन्‍न ।)

थुकुक्‍पा ना. – घरमुली – family head (कथुकुक्‍पा सुङ्‌सा  पचानिन् । – घरमुलीले खसिको मासु खादैन ।)

थुक्‍मा स.क्रि. – छान्‍नु – sieve (वाछोन् थुक्मा दोता । – जाँड छान्‍नु पर्‍यो ।)

थुङ्‌मा स.क्रि. – उधोमुण्टो पार्नु – to make head towards earth (छाचि युन्‍पा थुङ्‌माचि पलिनिन् । – केटाकेटीलाई उधोमुण्टो पार्नु  हुँदैन ।)

थुन्‍मा स.क्रि. – उसिन्‍नु – boil (बोक्‍सा वा थुन्मा दोत् । – सुँगुरको मासु उसिन्‍नु पर्छ ।)

थुन्‍मा अ.क्रि. – उधिन्‍नु – dig (अक्‍कु योक् खा थुन्मा दोत् । – यो पिडालु बारी उधिन्‍नुपर्छ ।)

थुन्वा ना. – थुक – spit (ङ्‌थुन्वा लोन्दा । – मेरो थुक आयो।)

थुप् क्रि. – सिलाउछ – sew (खक्‍कु तित थुप् । – ऊ कपडा सिलाउँछ।)

थुप् वि. – टर्रो – pungent (मेन्तुम्युक्‍कु सङ्‌सि थुप् । – नपाकेको फल टर्रो हुन्छ ।)

थुम् वि. – बढी हुनु – be more (ओन्कु ना थुम् । – यत्रो त बढी हुन्छ ।)

थुमा अ.क्रि. – थुक्‍नु – spit (झारादोत्‌नि थुमा केन्मा पलिनिन् । – सबैतिर थुक्नु हुँदैन ।)

थुमा वि. – बढी भयो – enough (ङ्‌रोङ् थुमा । – मेरो खाना बढी भयो।)

थुलुप् ना. – धुलो – dust (बाखा थुलुप् पालिसाचि । – माटोको धुलोले पुरिए ।)

थेत्‍तोङ् ना. – घोत्ली – a tree (मेसि चामा थेत्‍तोङ् धक्‌दि । – भैसिको लागि घोत्‍ली काट ।)

थेन्मा स.क्रि. – ठड्‌याउनु/उठाउनु – stand up (तक्‍कु थेन्मा दोत्याङ्‌कु । – त्यो ठड्‌याउनुपर्ने छ ।)

थेप् ना. – बोसो – fat (बोक्सा थेप्दो ङिइम्कु खान छु । – सुँगुरको बोसोमा पकाएको तरकारी बोसिलो हुन्छ ।)

थेमा स.क्रि. – पुग्नु/अघाउनु – enough (झारा थेमा दोत् । – सबैलाई पुग्नुपर्छ ।)

थेम्मसि ना. – एकार – a sign for letter (चोप्सो चोप्सो थेम्मसि छाप्‌दि। – हेरी हेरी एकार लेख ।)

थेम्मा स.क्रि. – छोप्नु – cover (चामायु थेम्मा ङेन्मा दोत् । – खाने चिज छोपी राख्‍नुपर्छ ।)

थेम्मा क्रि. – बाटो भुल्नु/हराउनु – lost the way/forget (आइ ङा थेम्मा मुङाङा । – आज म हराउन लागेँ ।)

थो ना. – आन्द्रा – intestine (बोक् थो मेत्‌दि लोओ । – सुँगुरको आन्द्रा सफा गरेर ल्याउ ।)

थोथरि ना. – कछुवा – tortoise (थोथरि वाचक् दोत्‌नि युङ् । – कछुवा पानी छेउछाउ बस्छ ।)

थोमा स.क्रि. – ल्याउनु (माथि) – bring (up) (सङ् थोमा दोत्याङ्‌कु । – दाउरा ल्याउनु पर्ने छ।)

थोम्मा स.क्रि. – नाच्नु – mundhum dance (आइ कखाखुत् बुङ्‌पेन्मी थोम्मा दोत्याङ्‌कु । – आज राती धामी बसाउनु/नचाउनु पर्नेछ ।)

 

द

दक्छाबुआ ना. – दाजुभाइ – brothers (सिए मेए पाआ दक्‍छाबुआ युङ्‌मा दोत् । – मर्दा पर्दा दाजुभाइ चाहिन्छ ।)

दक्मा स.क्रि. – काट्नु – cut (नारमा दक्मा दोत् । – खस्रे खन्यूँ काट्नुपर्छ ।)

दङ्‌रित् ना. – निगालो – a kind of small bamboo (सकयक्वा प्वा मेत्दङ् नालो दङ्‌रित् रेङ्ङुम् । – सकयक्वाको बोट छैन भने निगालो चलाउदा पनि हुन्छ ।)

दल्‌लि ना. – तेल – oil (दल्‌लि हुदा लाआ । – तेल किनेर ल्याउ।)

दसि ना. – झण्डा – flag (दसि रेम्मा दोत् । – झण्डा ठड्‌याउनु   पर्छ ।)

दाक्‍सा वि. – उल्टो – opposite (तित दाक्सा खाम्मा मोङ्‌वा     लि । – कपडा उल्टो लगाउनु अशुभ हुन्छ ।)

दाङ् क्रि.वि. – पछाडि/ढाड – back (ङ्‌दाङ् या सा बेन्याङ् ? – मेरो पछाडि को आउँदै छ ।)

दाङ्‌कोक्/डाङ्‌कोक् ना. – पाङ्‌ग्रा – a wheel type fruit (दाङ्‌कोक् थुप्मा किना टोङ् सुमा दोत् । – पाङ्‌ग्रा कुटेर कपाल धुनुपर्छ ।)

दाङ्‌खरेक्वा ना. – दाङ्‌खरेक्वा (चरा) – a bird (दाङ्‌खरेक्वा पेयाङ्‌सो पेयाङ्‌सो लोन्दापुक्सा । – दाङ्‌खरेक्वा कराउँदै कराउँदै निस्किगयो ।)

दाङ्‌मक् ना. – बिहेको लागि केटा र केटी हेराहेर गर्ने काम – a boy and a girl look each other for marriage (दाङ्‌मक् खाङ्‌सि बित्‍ता । – केटी हेर्न हिँड ।)

दाङ्‌वालि ना. – पासो – ambuse (चाभा दाङ्‌वालि तेचिने । – बाघलाई पासो थापौं ।)

दात्मा/देमा स.क्रि. – देखिनु – be seen (नाम् दात्मा मुयाङ् । – घाम देखिन लाग्यो ।)

दादरि ना. – पर्खाल – wall (भुक्साखया दादरि ढाक्मा दोत्याङ्‌कु। – भत्केको ठाउँमा पर्खाल लगाउनु पर्नेछ ।)

दाता क्रि. – देखियो – seen (नाम् लोन्याङ्‌कु दाता। – घाम झुल्किदै गरेको देखियो ।)

दाप्मा स.क्रि. – लात्‍तले हान्‍नु – kick (छेत्कुमा दाप्मा      पनिनिन् । – चेलीलाई लात्‍तले हान्‍नु हुँदैन ।)

दाप्मा स.क्रि. – किला ठोक्नु – kick (चोक्‍चे दाप्मा दोत् । – किला ठोक्नु पर्छ ।)

दाप्मा स.क्रि. – बित्‍नु – pass (दोङ् दाप्मा मुयाङ् । – साल बित्‍न लाग्यो।)

दाबा ना. – माटोको सानो भाडो – small mud pot (दाबादो वाछोन् बेत्दा । – दाबामा जाँड ल्याउ ।)

दाबे ना. – खुकुरी – big knife (दाबे वेन्कु रेङ्‌मा चानि । – लाग्ने खुकुरी चलाउन मज्जा आउछ ।)

दाब्‍बे ना. – अगेना – fire place (दाब्‍बेदो सुम् ढक् सङ् हुमा मोङ्‌वा लि । – अगेनामा तीन टुक्रा दाउरा पोल्नु अशुभ हुन्छ।)

दाम्चा ना. – सुत्लो – peel (ङाक्‌सि दाम्चा साता । – केराको सुत्लो तान ।)

दाम्मा/धाम्मा स.क्रि. – पछार्नु – mold (चाहुक्वा धाम्मा दोत् । – धान झाट्नु पर्छ ।)

दिक्‍कु ना. – मामा – elder brother of mother (आइ दिक्‍कु     बेन् । – आज मामा आउनुहुन्छ ।)

दिगारा ना. – हरिण – deer (खन्‍ना दिगारा तखाङा हे पे कु ? – तिमीले हरिण देखेका छौ कि छैनौ ?)

दिन् ना. – अण्डा – egg (छाचि वादिन् इत्‍माचि मदोत् । – केटाकेटीलाई अण्डा खुवाउनु पर्छ ।)

दिनि ना. – माइजु – wife of mother’s elder brother (दिनिआ सोम् खातुक् । – माइजुले माया गर्नु हुन्छ ।)

दिन्मा अ.क्रि. – अण्डा पार्नु – lay (वामा दिन्मा लाम्याङ् । – पोथीले अण्डा पार्न खोजिरहेको छ ।)

दिप्पा ना. – बाजे – grand father (दिप्पाआ छाम् मुमा      पचिन्दोङ् । – बाजेले गीत गाउन सिकाउनु भयो ।)

दिप्मा स.क्रि. – छोप्नु – cover (वा दिप्मा दोत् । – पानी छोप्नुपर्छ ।)

दिमा ना. – बजु – grand mother (दिमाआ छोको लामा   पचिन्दोङ् । – बजुले सिस्नु टिप्न सिकाउनु भयो ।)

दुखुप् ना. – बर्रो – a tree of herble (दुखुप् मेसिचिआ पचा । – बर्रो भैंसिहरूले खान्छन् ।)

दुङ् ना. – युग – era (अक् दुङ्बो दुम् ए तकुना । – त्यो त एक युगको कुरो पो हो ।)

दुङ्‌मा अ.क्रि. – पिउनु – drink (साङ्‌याङ्‌कु वा दुङ्‌मा दोत् । – सफा पानी पिउनुपर्छ ।)

दुङ्‌मा क्रि. – पिलाउनु – cause to drink (छा वा दुङ्‌मा दोत् । – बच्चालाई पानी पिलाउनुपर्छ ।)

दुङ्‌मा वा ना. – पिउने पानी – drinking water (दुङ्‌मा वा साङ्‌याङ्। – पिउने पानी सफा छ ।)

दुप् ना. – पहिरो – land slide (दुप् भुक्‍सा । – पहिरो गयो ।)

दुप्मा/धुप्मा स.क्रि. – मुक्‍याउनु – punch (दुप्मा दोत् हे      नम्मा । – मुक्‍क्याउनु पर्छ कि क्या हो ।)

दुम् ना. – कुरा – matter (निच्चेकु दुम् पिमा दोत् । – साँचो कुरा बोल्नुपर्छ।)

दुम् तुप्ला ना. – उत्तर – answer (कदुम् तुप्ला इत्‌दि। – उसको प्रश्‍नको उत्तर देउ ।)

दुम्मक् ना. – फट्याङ्‌ग्रा – grashhooper (दुम्मक लोक्याङ्‌सो तुतुमाचि इत्माचि । – फट्याङ्ग्रा समात्दै कुखुरालाई दिनुपर्छ ।)

दुम्‌सिवा ना. – वाक्य – sentence (खोङ्‌निकु दुम्‌सिवा     कोप्मादोत् । – राम्रो वाक्य बनाउनुपर्छ ।)

देम् क्रि.वि. – कति – how much (वास्सङ्‌चि देम् करा    मयुङ्‌याङ् ? – तीरहरू कतिवटा छन् ?)

देम्क क्रि.वि. – कति – how many (देम्करा बेत्मा ? – कतिवटा ल्याउनु?)

देम्कु क्रि.वि. – कत्रो – how big (काछा देम्कु लिसा ? – तिम्रो बच्चा कत्रो भयो ?)

देम्खा क्रि.वि. – कहिले – when (खन्‍नानिन् तोह्या देम्खा तालो तयुङ्‌ङि ? – तिमीहरू कहिलेसम्म त्यहाँ बस्छौं ?)

देम्‌तिका क्रि.वि. – कतिको – how much (देम्‌तिका चुङ्    लियाङ् ? – कतिको जाँडो छ ?)

दोक् ना. – तान – loom (अरयुइ ना झारा दोक् मदोक्साकु । – उहिले त सबैजना तान बुन्थे ।)

दोक्‌खि ना. – मुस्ली – pestle (दोक्‌खिआ चाहुक्‍वा भुन्‌दि । – मुस्लीले धान कुटिन्छ ।)

दोकङ्/दोङ्‌कङ् प.स. – देखि/बाट – from (जाङ्‌खुरि दोकङ् सङ् बेत्दा। – डोकोबाट दाउरा ल्याउ ।)

दोक्दोकिमा ना. – जुनकिरी – glowing insect (दोक्दोकिमा पान्याङ् । – जुनकिरी उडिरहेको छ ।)

दोक्बेत् ना. – गुराँश – rhododendron (हक्‍बेन्लादो दोक्‍बेत् देम् खोङ्‌निलो बेत् । – चैत महिनामा गुराँश कति सुन्दर फुल्छ ।)

दोङ् ना. – वर्ष – year (ङा लेत्क दोङ् पबेत्दोङ् । – म नौ वर्ष पुगेँ।)

दोङ् दाप्मा ना. – वर्ष सकिनु – year ending (दोङ् दाप्मा     मुयाङ् । – यो वर्ष सकिन लाग्यो ।)

दोङ्दुम् ना. – कुरा/समाचार – talk/news (ङाआ अक्‍तात् दोङ्‌दुम् एनुङ् । – मैले एउटा कुरा/समाचार सुनेँ ।)

दोङ्‌मा स.क्रि. – बुन्‍नु/बटार्नु – thread (तङ्‌नाम्‌रि दोङ्‌मा दोत् । – धागो बुन्‍नुपर्छ ।)

दोङ् वाङ्‌मा ना. – वर्ष सुरु हुनु – starting year (दोङ् वाङ्‌मा गरि बेन्ङा । – वर्ष सुरु हुने बेला आउछु ।)

दोत्मा अ.क्रि. – माग्नु – beg (माने दोत्मा पदोत्‌निन् । – होइन माग्नु पर्दैन ।)

दोन्मा स.क्रि. – छानेर टिप्नु – choose (साप्पाचा दोन्मा दोत्। – कोदो छानेर टिप्नुपर्छ ।)

दोप्दोप्दोप्वा ना. – कालो/अँध्यारो – darkness (दोप्दोप्दोप्वा लिसा किना वा तामा मुयाङ्। – कालो/अँध्यारो भएर पानी पर्न लाग्यो ।)

दोप्पा वि. – मलिन हुनु – be pale (युप्पा कु दोप्पा लोओ चिलि। – झन मलिन अनि कमजोर भइसक्यो ।)

दोप्‌सि क्रि.वि. – सुस्तरी – slowly (कसोक्माआ दोप्‌सि नि  चिआङा । – अल्छीले सुस्तरी आउदै थियो ।)

दोम्मा दामा अ.क्रि. – स्तब्ध हुनु – calmness  (ङा ना दोम्मा दामा पमेत्दोङ् । – म त स्तब्ध भएँ ।)

दोरो सर्व. – के – what (खन्‍नाआ दोरो तछाप्‌दि ? – तिमीले के लेख्यौ?)

दोरो नि सर्व. – के अरे – what (दोरो नि ? – के अरे ?)

दोरोबो सर्व. – केको – from what (बेरु ला दोरोबो छोक्‍मा      कु ? – खुर्पाको बिड के को ताछ्नु पर्ने हो ?)

 

ध

धक्‍मा स.क्रि. – काट्नु – cut (आइ खुक्‌सि धक्मा दोत् । – आज खन्युँ काट्नु पर्छ ।)

धङ्‌मा अ.क्रि. – हतार गर्नु – hurry (नम्माकि तधङ्‌याङ्‌कु ओन्ताका ?  – तिमी किन यति धेरै हतार गरेको ?)

धङ्‍मा अ.क्रि. – कन्‍नु – force (खक्‍कु धङ्‍मा चेन्माआ, कखि ङे पलोन्देन्। – ऊ कन्दा कन्दा, दिसा नै आएन ।)

धाआ क्रि. – लड्‌यो – felled down (खक्‍कु सङ्‌प्वा दोकङ्    धाआ । – ऊ रुखबाट लड्‌यो ।)

धाखा ना. – लड्ने ठाउँ/झर्ने – a place of fallen down (कधाखा खादो नि ? – लड्ने/लडेको ठाउँ कहाँ रहेछ । )

धान्मा स.क्रि. – झार्नु – bring down (चासेप् धान्मा कु । – भकारी झार्नु पर्ने छ ।)

धाप्मा अ.क्रि. – धुनु – wash (कतित् धाप्मा दोत् । – उसको लुगा धुनु पर्छ ।)

धामा स.क्रि. – झर्नु/लड्नु – fell down (धामा पलिनिन् । – लड्नु हुँदैन।)

धाम्मा अ.क्रि. – पछार्नु/पछारिनु – fall down (चाहुक्‍वा धाम्मा दोत्। – धान झाट्नु (पछार्नु) पर्छ ।)

धित्मा स.क्रि. – भेट्नु – meet (खक्‍कु धित्मा दोत् । – उसलाई भेट्नु पर्छ।)

धिमा स.क्रि. – लड्नु – fell (धिमा ङेन्मा पलिनिन् । – लडिराख्‍नु हुँदैन।)

धिमा स.क्रि. – कुदाउनु/गुडाउनु – falling and folding (छाचि लुङ्वा धिमा मलाम् । – केटाकेटी ढुङ्‌गा गुडाउन खोज्छन् ।)

धुङ् क्रि.वि. – माथि – up/on (चा धुङ्‌दो युङ्‍मा पलिनिन् । – अन्‍न माथि बस्न हुन्‍न ।)

धुन्मा स.क्रि. – काँप्नु – tremble (चुङामाआ धुन्मा खामुयाङ् । – जाडोले काँप्न लागियो ।)

धुप्मा स.क्रि. – कुट्नु – strike (साहुक्‍वा धुप्मा दोत् । – छाला कुट्नु पर्छ ।)

धुम्मा स.क्रि. – पहिल्याउनु – follow (चाभा धुम्मा दोत् । – बाघलाई पहिल्याउनु पर्छ ।)

धेत्मा स.क्रि. – तर्नु – cross (अन्ल्हेङ्‌कु वाहुत् धेत्मा चाइन् । – ठूलो खेला तर्न नमिठो हुन्छ ।)

धोक्मा स.क्रि. – खन्‍नु – dig (बिरोसि खा धोक्मा दोत् । – खुर्सानी बारी खन्‍नुपर्छ ।)

धोक्मा अ.क्रि. – ठुङ्‌नु/डस्नु – bite (पुछाप्आ धोक्मा चाइन् । – सर्पले डस्नु नमिठो हुन्छ ।)

धोक्माबेन् ना. – कोदालो – spade (धोक्माबेन् सुउ । – कोदालो धोउ ।)

 

न

नङ् ना. – नाम – name (काबो कानङ् दोरो ? – तिम्रो नाम के हो ?)

नङ् ना. – विष – aconite (क युरुपा नङ् चाआ कि सिआ । – उसको गोरू विष खाएर मर्‍यो ।)

नङ्‌छिन्मा ना. – मन नपर्नु/दुख लाग्नु – dislike (केन् नङ् छिन्मा पकेत्‌निन् ने। – तिमीहरूलाई दुख नलागोस् ।)

नङ्‌नि वि. – मन पर्छ – happy (खक्‍कुबो कनङ् नि । – उसलाई मन पर्छ ।)

नङ्‌निमा ना. – रमाइलो/खुसी हुनु/मान्‍नु – happy (नङ्‌निमा मुआनिन्। – रमाइलो गर ।)

नङ् पुमा अ.क्रि. – माया मार्नु – give up (नङ् पुमा पेए       कानेइ । – माया मार्नु होइन है ।)

नङ्‌वा ना. – नयाँ – new (कनङ्‌वा तित् खोङ् नि । – नयाँ लुगा सुन्दर देखिन्छ ।)

नम्मा सर्व. – के – what (तक्‍कु नम्मा लिसा ? – त्यो के      भयो ?)

नम्माकिना क्रि.वि. – किन – why (नम्माकिना तखापा ? – किन रोयौ ?)

नरङ् ना. – बुद्धि – knowledge (एन् तोङ्‌या नरङ् पोन्मा दोत् । – हाम्रो ज्ञान बुद्धि बढाउनुपर्छ।)

नरुवा ना. – नल – stalk (खन्‍ना नरुवा हेक्दालाआ । – तिमी नल काटेर ल्याउ ।)

नाखिवा ना. – सिगान – nasal discharge  (छाचिबो कचि नाखिवा धाङेन् । – बच्चाहरूको सिगान बगिरहन्छ ।)

नात्मा/न्हात्मा स.क्रि. – अल्झाउनु – hang (तक्‍कु रि नात्मा/न्हात्मा दिमा दोत् । – त्यो डोरी अल्झाउनुपर्छ।)

नादङ्‌वा ना. – घर पछाडि – back side of house (नादङ्‌वाया सङ् धाङ्‌मा ने । – घर पछाडि दाउरा हार लगाऔं ।)

नादिपुङ् ना. – नाक – nose (क नादिपुङ् तुका । – उसको नाक दुख्यो ।)

नाना ना. – दिदी – elder ister (नाना दुङ्‌मा वा ताता । – दिदीले पिउने पानी ल्याउनु भयो ।)

नान्मा स.क्रि. – बिसाउनु – rest (खाहोत्दा, अक्‍रङ् नान्मा ने    पेए ? – थाकियो, एकछिन बिसाउने कि ?)

नाप् ना. – सिउर – crown of a cock (वापाबो कनाप् हि फाङ्फाङ् लिङेन् । – भालेको सिउर रगतपिच्छे भएको छ ।)

नाप्छोङ् ना. – सूर्यको किरण – sun light (नाप्छोङ्वाआ खाधित् कानेइ तोपेत्‌नि तक्‍कु काचि चिलि । – सूर्यको किरणले काम अचकल्टो बनाउँछ, तत्काल काम सकि सक ।)

नाप्मोङ् क्रि.वि. – अर्को साल – next year (नाप्मोङ् ना खन्‍ना पोक्वारि तल्‌लि । – अर्को साल त तिमी जवान   भइसक्छौ ।)

नाबेरेक् ना. – कान – ear (क नाबेरेक् खिवा लिसा । – उसको कानमा घाउ भयो ।)

नाम् ना. – सूर्य – sun (कसेत्लाम् लि पअङ् नाम् लोन् । – बिहान भएपछि सूर्य उदाउँछ ।)

नाम्‌चिपलेक् ना. – बिजुली/चट्‌याङ् – lightning (नाम्‌चिपलेक् मुयाङ्‌सो वा तायाङ् । – बिजुली चम्किदै पानी परिरहेको छ ।)

नाम्छरक् ना. – आकाश – sky (नाम्छरक्‌दि वासा पारा । – आकाशमा चरा उड्‌यो ।)

नाम्पक ना. – बेलुका – evening (कनाम्पक् इम्मा केन्मा दोत् – साँझमा सुतिहाल्नुपर्छ।)

नाम्बुङ् ना. – सूर्यमुखी फूल – sun flower (नाम्बुङ् खालि नाम्दोत्‌नि हुनेन्चेन् । – सूर्यमुखी फूल जहिले पनि सूर्यतिर नै फर्किन्छ ।)

नाम्भान् ना. – क्षितिज – horizon (नाम्भान्‌या नाम् लुन्दा – क्षितिजमा सूर्य अस्तायो ।)

नाम्मेत् ना. – बुहारी – daughter in law/wife of younger brother (नाम्मेत् ताक्‍छेत् ताक्‍छेत् पियाङ् । – बुहारी स्पष्ट बोलिरहेकी छिन् ।)

नाम्ले ना. – आइतबार – sunday (नाम्ले दोकङ् तोङ्‌याखिम् पुङ्‌मा दोत् । – आइतबारदेखि विद्यालय जानुपर्छ ।)

नारक् ना. – गलत काम – wrong deed (तक्‍कु छा नारक् मुयाङ्  ओन्दे । – त्यो बच्चा गलत काम गर्दैछ क्यार ।)

नारक्वा ना. – कर्‍याङ्‌कुरुङ् – crane (नारक्वाचि वाबुमा दित्‌नि मवाङ्हेता । – कर्‍याङ्‌कुरुङ्‌हरू वाबुमातिर पसि गए ।)

नार्‌खोङ्/नारिखोङ् ना. – छेपारी – shinebone (तक्‍कु नम्मा लिसा? – त्यो के भयो ?)

नावा ना. – डुङ्‌गा – boat (नावा राप्मा चिन्माचेन्मा दोत् । – डुङ्‌गा खियाउन सिक्नुपर्छ ।)

नावारिमा ना. – रिङ्‌गटा – dizzyness (तक्‍कु नम्मा लिसा ? – त्यो के भयो ?)

नि/निकु निपा. – रे – said (मि ओङ् वान्मा पलिनिन् नि । – आगोसँग खेल्न हुन्‍न रे ।)

निआ क्रि. – सही भयो – all right (थत्‌नि तमुउकु निआ । – तिमीले त्यसो गरेको सही भयो ।)

निकि/निकिना क्रि. – भनेर/भएर – because (ङाक्‌सि सुम्मा निकिना लुभुक् ओट्ङाङा । – केरा पकाउनु भनेर ठूलो सिरिस भाँच्दैछु ।)

नि/निमाक् वि. – राम्रो – well (कनिमाक् काचि मुएकु खोङ्‌     नि । – असल काम गरेको सुन्दर देखिन्छ ।)

निच्चे क्रि.वि. – साँचो/साँच्चै – true (तक्‍कु दुम् निच्चे ङे कु । – त्यो कुरा साँच्चै नै हो ।)

निच्चे ङे क्रि.वि. – साँच्चै नै – true (निच्चे ङे तसक्‌सिकु ? – साँच्चै नै सोधेको हो ?)

निछा ना. – भाइ/बहिनी – youger brother/sister (बित्‍ता निछा पुङ्‌चिने । – हिंड बहिनी जाउँ ।)

निछा/निछे निपा. – पनि – too (माकाचक्चक् केत् निछे साप्दाङि ङे । – कालो कालो देखिए पनि सुहाएकै छ ।)

नितचिन् क्रि. – सिकाउछौं/सिकाउँछन् – teach (खक्‍कुचिआ दोरो नितचिन् ? – उनीहरूले के सिकाउँछन् ?)

निधान्दो वि. – अन्त्यमा – at last (निधान्दो ना ङा रङोङ्‌याङ् ङसङ् ङे लिसा । – अन्त्यमा त मैले भने जस्तै भयो ।)

निनाम्मा ना. – आकाश – sky (निनाम्मादि साङ्‌केन्‌चि     मलेत्याङ् । – आकाशमा ताराहरू बलिरहेका छन् ।)

निनाम्‍रु ना. – निलो – sky (निनाम्मा निनाम्‍रुरु केत्याङ् । – आकाश निलो छ ।)

निमना ना. – पराई – other person/alien (निमनाआ खाइत्कु चामायु पचाआमिन् । – पराईले दिएको खानेकुरा खानु हुन्‍न ।)

निमा अ.क्रि. – कुशल/सञ्‍चो हुनु – well being/fine (तोह्यात् नि निमा चोङ्‌मा ङे ‌ओन्दे ? – त्यतातिर सञ्‍च सुविस्तै होला?)

निमा अ.क्रि. – राम्रो फल्नु – well produce (आइपदोङ् चाहुक्वा निमा मुयाङ् । – यो वर्ष धान राम्रो फल्न लागेको छ ।)

निरङ्‌हुन् ना. – विवेक – conscience (के तोङ्‌याहुन् निरङ्‌हुन् कोप्‌पिने। – हामी बुद्धि विवेक समेटौं ।)

निरि ना. – चोयाबास – spiny bamboo (निरिबो रिक्‍ख्‍वा चाढि । – चोयाबासको चोया बलियो हुन्छ ।)

निरिवा ना. – अजात – out caste (निरिवा ओङ् सायाकाप् पमुएमिन् नि मरङ् । – अजातसँग विवाह गर्न हुन्‍न भन्‍ने गर्छन् ।)

निलो/निलोक् वि. – कुशल/राम्रो – well (कानिछा निलो खाङि एइ। – तिम्रो भाइ राम्रो हेर है ।)

निहोन्/निहोङ्‌होन् ना. – विदेश – abroad (कफेक्वा दुप्‌सि निहोन् पुङ्‌मा चाइन् । – पैसा कमाउन विदेश जानु नमिठो हुन्छ।)

नुक्मा स.क्रि. – मिच्नु – rub (एन् मक् सुसा निकिना नुक्मा पलिनिन् । – हाम्रो आँखा चिलायो भनेर मिच्नु हुँदैन ।)

नेभा ना. – निबुवा – big lemon (नेभा सुन् सुन् किना चानि । – निबुवा अमिलो न अमिलो भएर मिठो हुन्छ ।)

नेम्मा स.क्रि. – वाक्‍क हुनु/नाक लाग्नु – fed up (चाखङ्‌आ छे नेम्मा खामुयाङ् । – ढिडोले पनि वाक्‍क हुन लाग्यौं ।)

नेवाला ना. – भोर्लाको नयाँ पात – new leaf of creaper (नेवाला पोरा चिला ओन्दे पेए ? – भोर्लाको नयाँ पात बढिसक्यो होला होइन ?)

नोक् ना. – ऋण – debt (निमनाबो कनोक् चामा चाइन् । – अर्काको ऋण खानु नमिठो हुन्छ ।)

नोत् वि. – सस्तो – cheap (एत्‍तोङ् चाहुक्वा नोत् । – अचेल धान सस्तो हुन्छ ।)

नोत्मा वि. – नरम हुनु – soft (ओक् धोक्मा नोत्मा लाम्याङ् ङ्सङ् लियाङ् । – बारी खन्‍न कमलो भए जस्तो लाग्दैछ ।)

 

प

पअङ् संयो. – र/अनि – and (बेत्दुङ् पअङ् ङिउङ् छे । – ल्याएँ अनि पकाए पनि ।)

पअङ् ना संयो. – त्यसपछि त – and (तोन् पअङ् ना ङा पपुङ्‌नङ् इ । – त्यसपछि त म गइन नि ।)

पक्‍का ना. – दाजु – elder brother (पक्‍का ओङ् खिप्‌सि पुक्सोङ्। – दाजुसँग पढ्न गएँ ।)

पक्‍का ओङ् ना. – दाजुसँग – with elder brother (आसे पक्‍का ओङ् वारि बिसि पुक्‍साचिका । – हिजो दाजुसँग दुवाली फर्काउन गयौ ।)

पक्मा स.क्रि. – कुटपिट गर्नु – bitting (बड्‍ढे पक्मा खोङ्‌इन् । – धेरै कुटपिट गर्नु नराम्रो देखिन्छ ।)

पकेप्दोङ् क्रि. – चिल्यो – squeaks (मक्‌सिप्‌दिमाआ पकेप्दोङ् । – बारुलाले चिल्यो ।)

पत्मा स.क्रि. – खुइल्याउनु – peel off (थेत्‍तोङ् पत्मा दोत् । – घोत्‌लि खुइल्याउनु पर्छ ।)

पन्मा स.क्रि. – खुइल्याउनु – pluck (तुतुमा सेत्मा किना कलोङ् पन्मा दोत् । – कुखुरा काटेर खुट्टा खुइल्याउनु पर्छ ।)

पचाआ क्रि. – खाए – ate (वासाचिआ खोङ्सङ् पचाआ । – चराहरूले भटमास खाए ।)

पतङ्‌ क्रि. – खेद्छन् – chased (साचिआ ङेप्पा पतङ् ? – ककसले बाँदर खेद्छन् ।)

पतङ् क्रि. – उन्छन् – pierce (साखान् दोरोदो पतङ् ? – मासु केमा उन्छन् ?)

पप्मा/फप्मा स.क्रि. – चुस्नु – suck (कहेले छाआ कछाचारो पम्मा लेस्साङि ङे पेए ? – नाबालकले दूध चुस्न जान्दैछ नि होइन ?)

परङ् ना.यो. – चाँहि – (compare) (कनङ्‌वा परङ् बेत्‌दि । – नयाँ चाँहि ल्याउ ।)

पाक्दाङि क्रि. – फल्दैछ – growing up (मासित् पाक्दाङि । – मास फल्दैछ ।)

पाक्दाङि ना. – लगाउँदै – giving (चाहुक्वा वा पाक्दाङि पाआ लेक्सा धाआ । – धानमा पानी लगाउदै गर्दा चिप्लेर लड्यो ।)

पाक्दाङि पाआ क्रि. – फल्दै गरेको बेला – time growing up (आम्बा पाक्दाङि पाआ तारा । – आँप फल्दै गरेको बेला ढल्यो।)

पाक्मा स.क्रि. – राख्‍नु – put/keep (ठाक्पाया रुम् पाक्मा दोत् । – ढुङ्ग्रोमा नुन राख्‍नुपर्छ ।)

पाक्मा स.क्रि. – फल्नु – grow up/bear (बोङ्‌कोलोङ् पाक्मा      मुआङि । – आरु फल्न लाग्यो ।)

पाक्मा स.क्रि. – छर्नु – sow (मासित् पाक्मा दोत् । – मास छर्नुपर्छ।)

पाक्मा क्रि. – लगाउनु – put (कहिखादो कछाप्खाफेङ् कखिप्खाफेङ्‌चि पाक्माचि मदोत् । – उसको झोलामा कापी किताबहरू लगाइदिनु पर्छ ।)

पाङ्‌का क्रि.वि. – ख्‍यालख्‍याल/सामान्य – very simple (पाङ्‌का तेत्‌दि दिसिकु ओन्दे फुत्दा धाआ इ । – ख्‍यालख्‍यालमा राखिछोडेको होला झरिगयो नि ।)

पाङ्‌टिकिरिक् ना. – किरकिरे किरा – an insect (पाङ्‌टिकिरिक् पाता। – किरकिरे किरा करायो ।)

पाङ्टोक् ना. – भ्यागुता – frog (पाङ्टोक् वादो बान् । – भ्यागुता पानीमा डुल्छ ।)

पाङ् मुमा स.क्रि. – भारी लगाउनु – load (योक् पाङ् मुमा       दोत् । – पिडालु भारी लगाउनुपर्छ ।)

पाङ्‌खुन् ना. – अभिभारा/कर्तव्य – duty/responsibility (एन् ला पिमा, छाप्मा लेन्मा के झाराबो एन् पाङ्‌खुन् हि तल्ल । – हाम्रो भाषा बोल्न, लेख्‍न जान्‍नु हामी सबैको कर्तव्य हो नि त ।)

पाङ्‌मा अ.क्रि. – ढिलो हुनु – late (चा चामागरि पाङ्‌मा मुयाङ् । – खाना खान ढिलो हुन लाग्यो ।)

पात्मा स.क्रि. – बगाउनु – flow away  (उन्कु वाहुत्‌आ छे पात्मा खालाम्‌याङ् । – सानो खोलाले पनि बगाउन खोज्दैछ ।)

पात्मा/पेमा क्रि. – कराउनु/चिच्याउनु – cry (अखट्‌टे लिस्‌सि नालो पात्मा दोत् । – अप्ठ्‌यारोमा परियो भने कराउनु पर्छ ।)

पाता क्रि. – करायो – cried (खुलाया खान्वा पाता। – जङ्‌गलमा मृग करायो ।)

पान् क्रि. – उड्छ – flies (लाभामा पान् । – चमेरो उड्छ ।)

पान्याङ् ना. – उडिरहेको – flying (निनाम्मादि साङ्‌रोवा पान्याङ्। – आकाशमा चील उडिरहेको छ ।)

पापा/पा ना. – बुवा – father (पापा काचि कोप्‌सि पुक्सा । – बुवा काम गर्न जानु भयो ।)

पाप्पाप्मा ना. – चिप्लेकिरा – like a snail (पाप्पाप्मा चुङामा लिखदोकु वाचक्दो युङ् । – चिप्लेकिरा जाँडो हुने ठाउँको पानी छेउमा बस्छ । )

पाम्पोयोक् ना. – अमला – gooseberry (पाम्पोयोक् चेए किना वा दुङ्‌ङि नालो वा लेम् । – अमला खाएर पानी पिइयो भने पानी गुलियो हुन्छ ।)

पाम्मा स.क्रि. – चिथोर्नु – scratch (मुनिमा चुत्मा पलिनिन् पाम्मा खापुन्।- बिरालोलाई जिस्क्याउनु हुँदैन चिथोर्न थाल्छ ।)

पारा क्रि. – उड्यो – flied (उन्कु वाछेलेत् छे पारा । – सानो चल्लो पनि उड्‌यो ।)

पारुले ना. – बिहीबार – Thursday (पारुले वा चाक्‌सि      पुङ्‌चिने । – बिहीबार पौडी खेल्न जाऔं ।)

पिउमा ना. – प्राचीन किराती मानिसको नाम – Piuma (ancient Kirati name (पिउमा खन्‍ना नम्मा तचियाङ् ? – पिउमा तिमी के गर्दैछौ ?)

पिचि क्रि. – बोल्छौं – talk (केचि पिचि । – हामी बोल्छौं।)

पित्मा स.क्रि. – निचोरी दिनु – squeeze (कानिछाबो कहोप्छामोङ् पित्मा दोत् । – तिम्रो भाइ/बहिनीको पिलो निचोरी दिनुपर्छ ।)

पिदुरि ना. – घोडा – horse (एत्‍तोङ् पिदुरि इछित् निपकेन्‌निन् । – अचेल खासै घोडा पाल्दैनन् ।)

पिमा स.क्रि. – बोल्नु – talk (चानिलो पिमा दोत् । – मिठो बोल्नु पर्छ।)

पिमा स.क्रि. – चलाउनु – touch (तक्‍कु पिमा पेए कानेइ । – त्यो छुनु होइन है ।)

पिमा सिवा ना. – शब्द – word (खोङ्‌निकु खोङ्‌निकु पिमा सिवा छाप्‌दि। – राम्रो राम्रो शब्द लेख ।)

पुक्दुम्ने क्रि. – लैजाऔं – take (उन्दा उन्दाकु सङ्‌प्वा परङ् खुर्‌रुम् पुक्दुम् ने । – सानो सानो रुखको बोट चाँहि बोकेर लैजाऔं ।)

पुक्मा स.क्रि. – लानु – take (दोरो दोरो पुक्मा निकु ? – के के लानु रे?)

पुक्सा क्रि. – गयो – went (खक्‍कु चाहुक्वादो वा पाक्‌सि     पुक्सा । – ऊ धानमा पानी लगाउन गयो ।)

पुक्सोङ् क्रि. – गएँ – went (ङा वा लक्‌सि पुक्सोङ् । – म नुहाउन गएँ ।)

पुङ् क्रि. – जान्छ – goes (खक्‍कु खात्‌नि पुङ् ? – ऊ कता जान्छ?)

पुङ् ङ्सङ् चि वि. – गए जस्तो गर्छ – pretend to going (खक्‍कु पुङ् ङसङ् चि । – ऊ गए जस्तो गर्छ ।)

पुङ्‌मा क्रि. – जानु – go (सेत्लाम् दोकङ् तोङ्‌याखिम् पुङ्‌मा ने । – भोलिदेखि विद्यालय जानु होला ।)

पुङ्‌याङ् ना. – जादैछ – going (उङ् योङ्‌नि ना आत्‌दि दोकङ् ङे पुङ्‌याङ् । – मेरो साथी त अस्तिदेखि नै जादैछ ।)

पुङ्‌ले ना. – शनिबार – saturday (पुङ्ले तोङ्‌याखिम् पुङ्‌मा पदोत्‌निन्। – शनिबार विद्यालय जानु पर्दैन ।)

पुछाप् ना. – सर्प – snake (पुछाप् चुत्मा पलिनिन् । – सर्पलाई जिस्क्याउनु हुन्‍न ।)

पुनुपा ना. – पाडा – young male buffallow (पुनुपा देम्कु लिसा? – पाडो कत्रो भयो ?)

पुनुमा ना. – पाडी – young female buffallow (पुनुमा छिइ । – पाडी बाँध ।)

पुन्खा ना. – सुरु गर्ने ठाउँ – starting place (तिवा पुन्खादो     बेना । – मेलो सुरु गर्ने ठाउँमा आउ ।)

पुन्मा स.क्रि. – सुरु गर्नु – start (कोइमाआ मेन्चायुक्‌दि पाआ ङे चा लाम्मा पुन्मा दोत् । – मुसाले खान थाल्नु अगाडि नै कोदो टिप्नु थाल्नुपर्छ ।)

पुमा ना. – पुमा (जाति) – Puma (Kirat caste) (पुमा ला चानिकु मुयाङ् । – पुमा भाषा मिठो छ ।)

पुमा स.क्रि. – उम्लिनु – boil (चावा पुमा मुआङि । – भातको पानी उम्लिन लाग्यो ।)

पुरुप् ना. – काक्रा – cucumber (मेन् तुम्पुङ् युक्‍कु पुरुप्      चानि । – नपाकी सकेको काक्रा मिठो हुन्छ ।)

पुरुप्ला ना. – काक्राघारी – field of cucumber (पुरुप्लाया पवाङ्‌ङमिन्। – काक्राघारीमा पस्नु हुन्‍न ।)

पेक्मा/पेङ्‌मा स.क्रि. – चोइट्‍याउनु/फक्लेटा निकालनु – peel out (उन्‌नि सङ् पेङ्‌मा दोत् । – अलिकति दाउरा चोइट्‌याउनु पर्छ।)

पेत्मा स.क्रि. – फाट्नु – torn (ङ् ताखि पेत्मा मुयाङ् । – मेरो टोपी फाट्न लाग्यो ।)

पेन्मा स.क्रि. – लाइन लगाउनु – arrange in line (कछाप्खाफेङ्‌चि पेन्मा पुस्‌सिचि । – उसको कापीहरू लाइन लगाउन थाल्यो।)

पेप्पङ् ना. – बाबरी/तुलसी – basil (पेप्पङ् बुङ् न्हाम् नि । – बाबरी फूल सुगन्धित हुन्छ ।)

पेप्मा स.क्रि. – खुम्चिनु/निहुरिनु – get down (काटोङ् धुङ्, पेप्मा चेन्मा दोत् । – टाउको ठोकिन्छ, निहुरिनु पर्छ ।)

पेम् ना. – खाप – arranged line (अक् पेम् ङाक्‌सि चाचिने । – एक खाप केरा खाउँ ।)

पेम्मा स.क्रि. – चेप्ट्‌याउनु – crush down (पेम्पाक् पेम्मा दोत् । – रोटी चेप्ट्‌याउनु पर्छ ।)

पेम्मा स.क्रि. – ओकल्नु – belch out (तक्‍कु छाआ चामायु पेम्मा लाम्माङि । – त्यो बच्चाले खानेकुरा ओकल्न खोज्दैछ ।)

पेम्पाक् ना. – किच्याएको रोटी – bread (चाखङ् पेम्पाक्       चानि । – कोदोको रोटी मिठो हुन्छ ।)

पेलेले क्रि.वि. – लहरै – inline (मन्‍नाचि पेलेलेवा मपुङ्‌याङ् । – मान्‍छेहरू लहरै जादैछन् ।)

पोक्पा ना. – गोरू – ox (पोओङ् सा ए लोन्दा पोक्पा सा ए लोन्दा चाआ पुक्दानिन् एइ नि साम्खा मुए पाआ याहात्मा दोत्। – साम्खा गर्दा गाईको मासु पो निस्क्यो गोरूको मासु पो निस्क्यो खाई जाउ है भनी फलाक्नु पर्छ ।)

पोक्मा स.क्रि. – भिजाउनु – wet (खाचा पोक्मा दोत् । – फाक्चा भिजाउनु पर्छ ।)

पोक्वारि ना. – जवान – young (केन्‌चि छा छे हेन् ना पोक्वारि लिसा। – तिमीहरूको छोरो पनि अब त तन्‍नेरी भयो ।)

पोत् ना. – घाटी – neck (टाङ्‌कोङ्‌ अल्हेङ् गोङ्‌कु पाक्‌कि नालो एन् पोत् तुक् । – सिरानी अग्लो लगाइयो भने घाटी दुख्‍छ।)

पोत्मा स.क्रि. – काढ्नु – take out (आइ सुन्वा पोत्मा दोत् । – आज मौरी काढ्नु पर्छ ।)

पोन्ङाङा ना. – बढ्दैछु – growing (ङा पोन्‍ङाङा । – म बढ्दैछु।)

पोन्मा स.क्रि. – बढ्नु – grow (खक्‍कुबो कपोन्मा गरि लिसा । – उसको बढ्ने बेला भयो ।)

पोन्मा स.क्रि. – छुनु – touch (मि पोन्मा पलिनिन् । – आगो छुनु हुँदैन।)

पोन्मा स.क्रि. – बाड्नु – share (छादिन्‌आ कफेक्वा पोन्मा पलिनिन् । – केटाकेटीले पैसा बाड्नु हुँदैन ।)

पोप्‌धि क्रि. – बिगार्‍यो – spoiled (काचि कोप्मा पलेसिन् किना पोप्‌धिकेसि । – काम सम्हाल्न नजानेर बिगार्‍यो ।)

पोप्मा स.क्रि. – फोहर गर्नु – make dirty (बुङ्‌खादो पोप्मा पलिनिन् । – बाहिर फेर फोहर गर्नु हुँदैन ।)

पोम् ना. – ह्याकुलो – chest (मेसिबो कपोम् कसेत्‌चिआ पपुक् । – भैंसिको ह्याकुलो काट्नेहरूले लान्छन् ।)

पोम्पा बाक्मा अ.क्रि. – बामे सर्नु – crawl (छाचि पोम्पा बाक्मा मलेन् । – बच्चाहरू बामे सर्न जान्दछन् ।)

पोम्मा अ.क्रि. – निहुरिनु – stoop (आदिक्‌खि धुक्‌सि नालो पोम्मा चेन्मा किना लाम् तिमा दोत् । – माथि ठोक्‍कियो भने निहुरिएर हिँड्नुपर्छ ।)

पोया ना. – लाइन/लहरा – line/wave (खोङ्‌निकु पोया पाक्मा दोत् । – राम्रो लहरा बनाउनुपर्छ ।)

पोसा ना. – उल्टी गर्‍यो – vomit (वासुप् सेत्मे पोसा । – रक्सेहा उल्टी गर्‍यो ।)

प्वा ना. – बोट – tree (कफेक्वाबो कप्वा पयुङ्‌निन् । – पैसाको बोट हुँदैन ।)

 

फ

फङ्‌टि क्रि. – बन्द भयो (कान) – sounded to ear (ङ्नाबेरेक फङ्‌टि। – कान बन्द भयो ।)

फङ्‌मा स.क्रि. – फक्रिनु – glow (बुङ्वा फङ्‌मा पुस्‌सि । – फूल फक्रिन थाल्यो ।)

फङ्सङ् ना. – पड्के सिरिस – julibrissin (फङ्सङ्‌मा सापाचा खादो रिमा दोत् । – पड्के सिरिस कोदोबारीमा छर्नु   पर्छ ।)

फप्मा स.क्रि. – चुस्नु – suck (छा कछि फप्मा पइत्दुमिन् । – बच्चालाई हात चुस्न दिनु हुन्‍न ।)

फलेत्वा ना. – चिप्लो – slipery (छोकोमा फलेत्वा मु । – सिस्नु चिप्लो हुन्छ ।)

फस्सा ना. – कागुनो – a crop (फस्सा ताता । – कागुनो     पाक्यो ।)

फाक्मा स.क्रि. – खोर्सनु – dig out (वामा दाम् फाक्मा लेत् । – पोथी खोर्सन जान्दछ ।)

फाङ्‌मा/फेङ्‌मा स.क्रि. – खप्टाउनु – put one on another  (चुङामादो तित् फाङ्‌मा किना खाम्मा दोत् । – जाडोमा कपडा खप्टाएर लगाउनुपर्छ ।)

फादुङ् क्रि. – सघाउछु – help (ङाआ खक्‍कु फादुङ् । – म उसलाई सघाउछु ।)

फामा अ.क्रि. – सघाउनु – help (झारा फामा दोत् । – सबैलाई सहयोग गर्नुपर्छ ।)

फाम्मा स.क्रि. – गमर्क्याउनु – grab (साम्‌सि फाम्मा बेत्मा     दोत् । – घास गमर्क्याउनु पर्छ ।)

फाम्मा स.क्रि. – नक्‍कल गर्नु – copy/imitate (कनिमाक् काचि निम्ना फाम्मा किना लेन्मा दोत् । – असल काम अरूको नक्‍कल गरेर जान्‍नुपर्छ ।)

फालाम् रोङ् ना. – चोखो भात – holy rice (साम्खा मुए पाआ फालाम् रोङ् किमा दोत् । – साम्खा गर्दा चोखो भात पकाउनु पर्छ ।)

फालाम्चा सोत्‍तुम्चा ना. – पवित्र भात – holy rice (फालाम्चा सोत्‍तुम्चा दिप्पापा, दिमामाचि इत्माचि मदोत् । – पवित्र भात पितृहरूलाई दिनुपर्छ ।)

फितङ्‌कालित् ना. – फित्कौली – catapult (फितङ्‌कालित् मेत्दा पुक्सा किना आहिक्‌खि धाआ । – फित्कौली भई गएर तल झर्‍यो ।)

फित्मा स.क्रि. – बिसाउनु – makes unhealthy (बोक्साबो कछुत्आ फित्मा पलामोङ् । – सुँगुरको मासुको बोसोले बिसाउन खोज्यो ।)

फिन् क्रि. – उफ्रिन्छ – jump (ओधो सा फिन् ? – यहाँ को उफ्रिन्छ?)

फिन्ङा क्रि. – उफ्रिन्छु – jump (अक्‍रङ् फिन्ङा । – एक पटक उफ्रिन्छु ।)

फिन्‌चिरि ना. – सानो च्याउ – small mushroom (फिन्‌चिरि खान् चामा चानि । – सानो च्याउको तरकारी खान मिठो   हुन्छ ।)

फिन्मा स.क्रि. – उफ्रिनु – jump (खक्‍कु फिन्मा पलेन्‌निन् । – ऊ उफ्रिन जान्दैन ।)

फिरिवा ना. – कोटेरा – a small biard (फिरिवाआ चाहुक्वा चाआ। – कोटेराले धान खान्छ ।)

फुङ्‌मा अ.क्रि. – भाग्नु – escape (नारक् मुए किना फुङ्‌मा पलिनिन् । – गलत काम गरेर भाग्न हुँदैन ।)

फुचि ना. – पिसाब फेर्ने अङ्‌ग – urine passing organ (penis/vegina) (एन् फुचि साङ्‌मा ङेन्मा दोत् । – आफ्नो पिसाब फर्ने अङ्‍ग सफा राख्‍नुपर्छ ।)

फुत्मा क्रि. – तिरिसक्नु – pay (नोक् फुत्मा दोत् । – ऋण तिरिसक्नुपर्छ ।)

फुत्मा स.क्रि. – चुट्‍याउनु – break (टोङ्‌रित् फुत्मा पलिनिन् । – फुर्का चुट्‍याउनु हुँदैन ।)

फेक्मा स.क्रि. – अलग गर्नु – seperate (बोक्बो उन्दाकु कछाचि फेक्मा पलिनिन् । – सुँगुरका साना बच्चाहरू अलग गर्नु हुँदैन।)

फेक्/फेक्वा ना. – चोइटा – piece (अक् फेक्वा सङ् बेत्‌दि । – एक चोइटा दाउरा ल्याउ ।)

फेङ्‌कुक् ना. – चिउरा – beaten rice (चाहुक्वा भोङ्‌मा किना फेङ्‌कुक् भुन्मा दोत् । – धान उसिनेर चिउरा कुट्नु पर्छ।)

फेङ्ला ना. – सयपत्री – marigold (दुतेदो फेङ्ला बुङ् वात्‌ति । – तिहारमा सायपत्री फूल लगाइन्छ ।)

फेङ्‌मा ना. – बेहुली – bride (आइ फेङ्‌मा अहन्ताका खापा । – आज बेहुली साह्रै रोइन् ।)

फेङ्‌मा स.क्रि. – खाप्नु – put over (चुक् कफेङ् ङाक्‌सि बोक्वा फेङ्‌मा किना साम्खा मुमा दोत् । – चार पत्र केराको पात खापेर साम्खा पुज्नुपर्छ ।)

फेङ्‌मा स.क्रि. – चोइट्याउनु – break (उन्दा उन्दा सङ् फेङ्‌मा निकिना कु। – थोरै थोरै दाउरा चोइट्याउनु भनेर हो ।)

फेन् ना. – बदला – instead (अक्‍कुबो कफेन् दोरो तइत्ङा ? – यसको बदला के दिन्छौं ?)

फेन्मा स.क्रि. – बदल्नु – change/replace (अक्‍कु खाबो युम्‌ति दोओ हेन् फेन्मा दोत् । – यो खम्बा खिइसक्यो अब बदल्नुपर्छ ।)

फेमा स.क्रि. – फिजाउनु – stretch (वार्लो फेमा दोत् । – मान्द्रो फिजाउनु पर्छ ।)

फेम्पाचाक् ना. – नाम्लो – tumpline (फेम्पाचक्चक्आ पचाओङ्। – नाम्लोले खायो ।)

फेम्पादाक् वि. – चेप्टो – flat (तक्‍कु फेम्पादाक्दाक् मुयाङ् । – त्यो चेप्टो चेप्टो छ ।)

फेम्मा ना. – गहत – a vetch (एन् छेपाआ खाहु नालो फेम्मा भोङ्‌मा चामा दोत् । – पिसाबले पोल्यो भने गहत उसिनेर खानुपर्छ।)

फोङ् क्रि. – प्रफुल्ल हुन्छ – glad/cheerful (उन्कु दुम्आ ङे एन् सोम् फोङ् । – सानो कुराले नै मन प्रफुल्ल हुन्छ ।)

फोङ् क्रि. – खुल्छ – opens (हेन् साइबाबो कहिखा फोङ् । – अब सोल्टीको झोला खुल्छ ।)

फोङ्‌मा क्रि. – प्रफुल्ल हुनु – be glad (चानिकु चाएपाआ एन् सोम् फोङ्‌मा बेन् । – मिठो खाएको बेला मन प्रफुल्ल हुन्छ।)

फोङ्‌मा स.क्रि. – खोल्नु – open (वापा सेत्मा किना चासेप् फोङ्‌मा दोत्। – भाले काटेर भकारी खोल्नुपर्छ ।)

फोत्मा क्रि. – कुरा गर्नु – talk (कपा दुम् फोत्मा पुस्‌सि । – उसको बुवालाई कुरा सुनाउनु थाल्यो ।)

फोप् ना. – थुङ्‌गो – single flower (बुङ्‌वाफोप् देम् खोङ्‌नियाङ्। – फूलको थुङ्‌गो कति सुन्दर छ ।)

 

ब

बक्मा स.क्रि. – बढार्नु – sweep (कसेत्लाम् खिम्कोङ् बुङ्‌खा बक्मा दोत् । – बिहान घर भित्र बाहिर बढार्नुपर्छ ।)

बक्सा ना. – घोरल (वन बाख्रा) – wild goat (आत्लोङ् कखाखुत् बक्सा पाता । – अघि राती घोरल करायो ।)

बक्साले ना. – सेतो पाहा – white toad (बक्साले लोक्‌सि   पुक्‌सिने । – पाहा समात्‍न जाउँ ।)

बङ्‌कु ना. – जुनेलो – large millet (बङ्‌कु ङोमा चामा चानि । – जुनेलो भुटी खान मिठो हुन्छ ।)

बङ्‌ङा ना. – काका – uncle (रोङ् भोक्सा नि बङ्‌ङा । – खाना पाक्यो रे काका ।)

बङ्‌मा क्रि. – पड्‌किनु – burst (बङ्‌कु बङ्‌मा मुयाङ् । – जुनेलो पड्‌किन लाग्यो ।)

बस्‌सि ना. – तीर – arrow (साक्सा बस्‌सिआ आप्मा दोत् । – दुम्सीलाई तीरले हान्‍नुपर्छ ।)

बा क्रि. – बुन्छ – knits (नाना हिखा बा। – दिदिले झोला बुन्‍नुहुन्छ।)

बा क्रि.वि. – सायद – perhaps (आइ वा ताकु हे बा । – आज पानी पर्ने हो कि सायद ।)

बाकोलोङ् ना. – मट्‌याङ्‌ग्रा – mud pellet (बाकोलोङ् बोप्मा किना ङेप्पा आप्मा दोत् । – मट्‌याङ्‌ग्रा बनाएर बाँदर हान्‍नुपर्छ।)

बाक्खा ना. – माटो – mud (बाक्‍खा वान्मा पलिनिन् । – माटो चलाउनु हुँदैन ।)

बामा स.क्रि. – बुन्‍नु – knit (ताखि बामा सा लेन् ? – टोपी बुन्‍न कसलाई आउछ ?)

बाखा ना. – माटो – soil (बाखादो धापुङ्‌कु चामायु मेन्सु पचाआमिन्। – माटोमा झरेको खाने चिज सफा नगरी खान हुन्‍न ।)

बाखा थुलि ना. – माटोको धुलो – earth dust (बाखा थुलिआ वान् पमुएमिन् । – माटोको धुलोले हानाहान गर्न हुन्‍न।)

बाखोप् ना. – ढुङ्ग्रेबासको बजाउने – bamboo for sound (बाखोप् सोङ्‌मा किना खुलावाचि तङ्‌माचि मदोत् । – बाखोप् बजाएर जङ्‌गली जनावरहरू धपाउनु पर्छ ।)

बाङ्‌मा स.क्रि. – गफ गर्नु – gossip (चानिलो बाङ्‌मा दोत् । – मिठो कुरा गर्नुपर्छ ।)

बाङ्‌मा सिवा ना. – संवाद/कुराकानीको शब्द – dialogue (बाङ्‌मा सिवा छे मान्ता ओन्दे । – संवाद गर्ने शब्द पनि सकियो क्यार ।)

बाङ्‌सुलि ना. – मुरली – flute (खन्‍ना बाङ्‌सुलि मुत्मा तलेन् ? – तिमीलाई मुरली बजाउन आउछ ?)

बात्मा स.क्रि. – घुमाउनु/डुलाउनु – go around (अक्‍कु छा खुन्मा किना बात्‍मा दोता । – यो बच्चालाई बोकेर डुलाउनु पर्ने भयो ।)

बाता ना. – प्राचीन मानिसको नाम – ancient Kirati name (बाता देम्खा ताआ ? – बाता कहिले आयो ?)

बान क्रि. – डुल्छ – walk (अक्‍कु खिपा कखाखुत् बान् । – यो कुकुर रातभरि डुल्छ ।)

बान्पा ना. – ब्वासो – wild dog (वाहुत् चक्‍या बान्पा पाता । – खोला छेउमा ब्वासो करायो ।)

बान्पाआ ना. – घुमफिर गरेको बेला – walking here and there (खक्‍कु बान्पाआ नम्माछे पलिनिन् । – ऊ घुमफिर गरेको बेला केही हुँदैन ।)

बान्मा स.क्रि. – डुल्नु – roam/wander (कखाखुत् बान्मा पलिनिन्। – राती डुल्न हुँदैन ।)

बाफुरा वि. – विचरा – poor (बाफुरा चुङामा सियाङ् । – बिचरा उसलाई जाडो हुँदैछ ।)

बाबाङ्‌होक् ना. – पट्‍यास – sheath (बाबाङ्‌होक्आ खाहोङ् । – पट्‍यासले चिलाउछ ।)

बामा स.क्रि. – बुन्‍नु – weave (ङ्पक्‍का छे जाङ्‌खुरि बामा      लेन् । – मेरो दाजुलाई पनि डोको बुन्‍न आउछ ।)

बित्मा स.क्रि. – दुहुनु – milking (मेसि बित्‍मा लामा दोत् । – भैसि दुहुएर आउनुपर्छ ।)

बित्मा अ.क्रि. – हिँड्नु – walk (केचि बित्मामा नि । – हामी हिँड्दै गर्नु रे ।)

बिता क्रि. – हिँड – let’s go (बित्‍ता छाओ पुङ्‌चिने । – हिँड छोरो जाउँ ।)

बिन्मा/भिन्मा क्रि. – निचोर्नु – squeeze (होपाकु तित् बिन्मा केन्मा दोत् । – भिजेको कपडा निचोर्नु पर्छ ।)

बिबा ना. – किरा – worm (रिमित् कोङ्‌या बिबा योक्मा रि । – तामाको भित्र किरा हुन सक्छ ।)

बिरो ना. – खुर्सानी – chili (अल्हेङ् बिरो चामा पलिनिन्। – धेरै खुर्सानी खान हुँदैन ।)

बिसुवा ना. – अम्रिसो – bouquet grass (बिसुवाबो यङ्छबक् खोङ् नि । – अम्रिसोको कुचो राम्रो हुन्छ ।)

बु/बुछा ना. – माटोको भाडो – clay pot (बुछा (खान्‌बु) दो ङिइम्कु खान चानि । – माटोको भाडोमा पकाएको तरकारी मिठो हुन्छ।)

बुक्मा स.क्रि. – बोलाउनु – call (काबङ्‌ङा बुक्मा लामा दोत् । – तिम्रो काकालाई बोलाएर ल्याउनुपर्छ ।)

बुक्मा स.क्रि. – उखेल्नु – pull out/up root (चाचङ् बुक्मा केन्मा दोत् । – झार उखेलेर फ्यालनु पर्छ ।)

बुक्मा स.क्रि. – ताप्नु – heat (बेना मि बुक्मा दोत् । – आउ आगो ताप्नुपर्छ ।)

बुक्टोङ् ना. – ‌ओडार – cave (वा तायाङ्, बेना बुक्टोङ्दो वा रप्‌चि ने । – पानी पर्दैछ, आउ ओडारमा पानी छेलौं ।)

बुङ्/बुङ्‌वा ना. – फूल – flower (बुङ्‌वा देम् खोङ्‌निलो बेता । – फूल कति सुन्दर फुल्यो ।)

बुङ्‌खा क्रि.वि. – बाहिर – outside (तक्‍कु खिपा बुङ्‌खाया   लोस्‌सि । – त्यो कुकुरलाई बाहिर निकाल ।)

बुङ्‌वा ना. – फूल – flower (बुङ्‌वा झाराआ एन् सोम् तुक्‌दि । – फूललाई सबैले माया गरिन्छ ।)

बुङ्‌वाखा/बुङ्‌वाला ना. – फूलबारी – flower garden (बुङ्‌वाखा सोक्मा ङेन्मा दोत् । – फूलबारी गोडमेल गरिराख्‍नु पर्छ।)

बुङ्‌वाफोप् ना. – फूलको थुङ्‌गा – bud (अक्‍ता बुङ्वाफोप्   इत्दोङ् । – एउटा फूलको थुङ्‌गा देउ ।)

बुङ्लुमि/बुङ्‌पेन्‌मि ना. – धामी – Dhami (plays spirit using flowers) (बुङ्‌पेन्‌मिचि एन् लावाओङ् छे मबाङ् । – धामीहरू हाम्रो सातोसँग समेत कुराकानी गर्छन् ।)

बुत्मा अ.क्रि. – फुल्नु – grey haired (दिप्पाबो कटोङ् मुक्वा बुत्मा लाम्माङि । – बाजेको कपाल फुल्न खोजिरहेको  छ ।)

बुत्याङ्/बुयाङ् क्रि. – कराउदैछ – screaming (पाङ्‌टिकरिक् बुयाङ् । – पाङ्‌टिकिरिक (किरा) कराउँदैछ ।)

बुत्‌थि ना. – रोटी घुमाउने पिठो – flour (बुत्‌थि खोङ्‌निलो हिप्मा दोत्। – बुत्‌थि राम्ररी छाट्नुपर्छ ।)

बुमा स.क्रि. – बोलाउनु – call (कायोङ्‌नि बुमा ने । – तिम्रो साथी बोलाउँ ।)

बुम्मा क्रि. – खुम्च्याउनु – shrink (एन् लोङ् बुम्मा किना युङ्‌मा दोत्। – खुट्टा खुम्च्याएर बस्नुपर्छ ।)

बुलुम् ना. – शरीर – body (एन् बुलुम् रेत्मा कुक्‍मा दोत् । – शरीर सुरक्षित राख्‍नु पर्छ ।)

बुसा वि. – सुल्टो – right way up (झान्ता बुसा हुमा दोत् । – जाँतो सुल्टो घुमाउनु पर्छ ।)

बुसि क्रि. – बोलाउन – call (खक्‍कु योङ्‌नि बुसि पुक्‍सा । – ऊ साथी बोलाउन गयो ।)

बुसित् क्रि.वि. – अगाडि/अघि – ahead/before (खक्‍कु बुसित्‌दो पुक्सा । – ऊ अगाडि गयो ।)

बेक्‍मा स.क्रि. – संकलन गर्नु/आफूतिर ल्याउनु – collect (खक्‍कु के दोत्‌ति बेक्मा दोत् । – उसलाई हामीतिर ल्याउनु  पर्छ ।)

बेक्मा स.क्रि. – पट्‍याउनु – fold (एन् तित् बेक्मा दोत् । – आफ्नो कपडा पट्‍याउनु पर्छ ।)

बेङ् ना. – देब्रे – left (एन् सोम्बुक्‌दो एन् बेङ्‌या एन् चोवा     योक् । – छातीको देब्रेपट्टि हाम्रो मुटु हुन्छ ।)

बेङ्‌दो ना. – देब्रेपट्टि – left side (खन्‍ना बेङ्‌दो रेपा । – तिमी देब्रेपट्टि उभ।)

बेछुक् ना. – अदुवा – ginger (बेछुक् तिआ । – अदुवा खन ।)

बेत् क्रि. – फुल्छ – blooms (दुतेदो फेङ्‌ला बेत् । – तिहारमा सायपात्री फुल्छ ।)

बेत्मा अ.क्रि. – फुल्नु – bloom (दोक्बेत् बेत्मा मुयाङ् । – गुराँश फुल्न लागेको छ ।)

बेत्मा स.क्रि. – साट्नु – exchange (खान्दाने ओङ् योक् ओङ् बेत्‌चिकु तल्ल ? – पुस्टकारी र पिडालु साटौं त ?)

बेत्मा स.क्रि. – ल्याउनु – bring (छकरम्मा बेत्‌दि खाइ । – औंठी ल्याउ त ।)

बेत्वा ना. – फूल – flower (युम्बुङ् बेत्वा ओम्पचिचि केत् । – बुकीफूल सेतो हुन्छ ।)

बेता क्रि. – फुल्यो – bloomed (बुङ्‌वा बेता । – फूल फुल्यो ।)

बेथेन् ना. – चट्‍याङ् – thunder (बेथेन् धापाआ एन्ला थेत् । – चट्‍याङ् पर्दा सातो जान्छ ।)

बेन् क्रि. – आउछ – comes (ङ्‌योङ्‌नि बेन् । – मेरो साथी आउछ।)

बेन् ना. – हतियार – weapon (वेन्कु बेन् रेङ्‌मा दोत् । – लाग्ने हतियार प्रयोग गर्नुपर्छ ।)

बेन्मा अ.क्रि. – आउनु – come (ङाआ बेन्मा पधित्‍नङ्लानङ् कानेइ । – म आउन भ्याइन है ।)

बेन्याङ् ना. – आउदैछ – comming (कोइमा बेन्याङ् । – मुसा आउदैछ ।)

बेमा स.क्रि. – भर्नु – fill (वा बेमा दोता । – पानी भर्नु पर्‍यो।)

बेरि ना बेरि क्रि.वि. – पटक पटक – again and again (खिपा बेरि ना बेरि हुक् । – कुकुर पटक पटक भुक्छ ।)

बेरु ना. – खुर्पा – big sickle (बेरुआ सङ् खोपा । – खुर्पाले दाउरा काट ।)

बेरु ला ना. – खुर्पाको बिड – sickle handle (बेरु ला फेन्मा दोत्। – खुर्पाको बिड फेर्नुपर्छ ।)

बेला ना. – सिन्कौली – cassia (बेला बोक्वा छोम्मा दोत् । – सिन्कौलीको पात सुकाउनु पर्छ ।)

बेलोत्‌ति ना. – गोलभेडा – tomato (खान्‌दो बेलोत्‌ति पाक्मा चामा चानि । – तरकारीमा गोलभेडा मिठो हुन्छ ।)

बो (_बो) सर्व. – (उस) को – (your) (काबो का ताखि      खुक्‌सि । – तिम्रो टोपी लगाउ ।)

बोक्/भोक् ना. – सुँगुर – pig (बोक् चा पाक्‌दि । – सुँगुरलाई चारो देउ।)

बोक्मा स.क्रि. – टाल्नु – patch (कातित् पेता बोक्मा ने । – तिम्रो कपडा फाटेछ टाल्नु पर्छ ।)

बोक्वा ना. – खोले – watery rice (चाखङ् बोक्वा करोप् इत्मा दोत् । – कोदोको खोले बिरामीलाई दिनुपर्छ ।)

बोक्सा खान् ना. – सुँगुरको मासु – pork (चाखङ् ओङ् बोक्सा खान् चानि । – ढिडोसँग सुँगुरको मासु मिठो हुन्छ ।)

बोप्खा ना. – मर्चा – yeast (सापाचा भोक्सुम् किना बोप्खा पाक्दुम् पअङ् खाचा लि । – कोदो उसिनेर मर्चा लगाए पछि फाक्चा हुन्छ ।)

बोप्मा स.क्रि. – छोप्नु/ढाक्नु – cover (चामायु बोप्मा किना ङेन्मा दोत् । – खाने चिज छोपेर राख्‍नुपर्छ ।)

बोप्मा स.क्रि. – गोलो पार्नु – make round (बाकोलोङ् बोप्मा किना तालित्दो आम्मा दोत् । – मट्‌याङ्‌ग्रा बनाएर गेटिसमा हान्‍नुपर्छ ।)

बोप्योङ्‌मा ना. – धमिरा – termit (बोप्योङ्‌माचि बुङ्‌खा मलोन् नालो वा ता नि मरङ् । – धमिराहरू बाहिर निस्के भने पानी पर्छ भन्छन् ।)

बोबि ना. – क्षेत्र – an area (एन् बोबि पनाआमिन् । – आफ्नो क्षेत्र छोड्नु हुन्‍न ।)

बोमाक् ना. – सिलाम – perilla (बोमाक् ओङ् चारङ् ओङ् होन्मा किना चामा चानि । – सिलाम र चामल मिसाएर खान मिठो हुन्छ ।)

बोम् क्रि. – घोप्टिन्छ – kneel down (अक्‍कु खुङ् वास्सुङ् पाआ लङ् हे बोम् लोइ । – यो भाडो उफार्दा उत्‍तानो हुन्छ कि घोप्टिन्छ है त ।)

बोम्का वि. – घोप्टो – kneel down (बोम्का इम्मा पलिनिन् । – घोप्टो सुत्‍नु हुँदैन ।)

बोम्बोलेक् ना. – पुतली – butterfly (छाचिआ बोम्बोलेक्    पस्सुङ् । – केटाकेटीहरूले पुतली मन पराउँछन् ।)

बोम्मा स.क्रि. – घोप्टो पार्नु – turn down (कोसङ् सुउम् पअङ् कवा सोन्पुङ् ने निकिना बोम्मा दोत् । – भाडाकुडा धोए पछि पानी बगी जाओस् भनेर घोप्टो पार्नुपर्छ ।)

 

भ

भगुना ना. – अम्खोरा – small water pot (भगुना दोकङ् वा दुङ्‍मा आसानि लि। – अम्खोराबाट पानी खान सजिलो हुन्छ ।)

भाक्‍टाङ् ना. – कुम/काध – soulder (ङ्‌भाक्टाङ् तुक्याङ् । – मेरो कुम दुखिरहेको छ ।)

भान् ना. – जरा – root (चाहुक्वा लित्दाङि पाआ कभान् दाप्मा (साङ्‌मा) दोत् । – धान रोप्दा त्यसको जरा सफा पार्नुपर्छ।)

भामा स.क्रि. – काट्नु – cut (साम्बा भामा किना फुर्लुङ् बामा दोत्‍याङ्‌कु। – बास काटेर फुर्लुङ् बुन्‍नु पर्नेछ ।)

भाम्मा स.क्रि. – माथिल्लो दाँतले तल्लो ओट टोक्‍नु – bite leap by upper teeth (एन् ङा भाम्मा किना पेमा      खापसाप्‌निन् । – माथिल्लो दाँतले तल्लो ओठ टोकेर कराउँदा सुहाउदैन।)

भिमा ना. – पाध – fart (एन् भिमा लोन् नालो युप्मा पलिनिन्। – पाध आयो भने रोक्नु हुँदैन ।)

भिमा अ.क्रि. – पाध्नु – fart (मन्‍ना रादो भिमा पलिनिन् नि      मरङ् । – मानिसहरूको बीचमा पाध्नु हुँदैन भन्छन् ।)

भुक्‍मा स.क्रि. – उखेल्नु – uproot (बुङ्वाप्वा भुक्मा पलिनिन् । – फूलको बोट उखेल्न हुँदैन ।)

भुक्मा स.क्रि. – ढाक्नु – cover (एन् आपना निकिना खकु ङे झारा भुक्मा पेए कानेइ । – आफ्नो मान्छे भनेर सबै उसैलाई ढाक्नेगरी दिनु हुन्‍न है ।)

भुङ्‌मा स.क्रि. – थुपार्नु – pile (साप्पाचा चासेप् दङ्‌या भुङ्‌मा दोत्। – कोदो भकारीको पछाडि थुपार्नुपर्छ ।)

भुङ्‌मा स.क्रि. – भत्किनु – crumble down (ओक् भुङ्‌मा धामा लाम्याङ् । – बारी भत्किझर्न लागेको छ ।)

भुन्मा स.क्रि. – कुट्नु – beat (सापाचा भुन्मा दोत् । – कोदो कुट्नुपर्छ।)

भुन्मा किना क्रि. – कुटेर – after beating (चाहुक्वा भुन्मा पअङ् चारङ् लि । – धान कुटेर चामल बन्छ ।)

भुरि ना. – डाँडा – hill (हाप्प भुरि धेत्या ङ्‌खिम् । – पल्लो डाँडापारि मेरो घर छ।)

भुवा ना. – लाटकोसेरो – owl (कलेदा भुवा उन्दा खातोक् । – दिनमा लाटकोसेरो कम आँखा देख्छ ।)

भेक्मा स.क्रि. – पट्‌याउनु – fold (खाम्मा तत् भेक्मा किना ङेन्मा नालो खोङ्‌नि । – ओड्ने कपडा पट्‌याएर राख्यौं भने राम्रो देखिन्छ ।)

भेत्‌ति ना. – बन्चरो – axe (वेन्‍कु भेत्‌तिआ सङ् छाम्मा आसानि लि । – लाग्ने बन्चरोले दाउरा चिर्न सहज हुन्छ ।)

भेम्मा स.क्रि. – अङ्‌गालो हाल्नु – hug (सङ् भेम्मा बेत्मा तरिइ ? – दाउरा अङ्‌गालोमा हालेर ल्याउन सक्छौ ?)

भोक् ना. – सुँगुर – pig (भोक् केन्मा नियाङ् । – सुँगुर पाल्न ठिक छ ।)

भोक्छेलेत् ना. – सुँगुरको बच्चा – piglet (भोक्छेलेत्‌चिआ बिरोसिखा पथुलाकेसा । – सुँगुरको बच्चाहरूले खुर्सानीबारी खोस्रिसके ।)

भोङ् ना. – हजार – thousand (ङा अक् भोङ् कफेक्वा तोक्‍ङाङा। – मसँग एक हजार रुपैयाँ छ ।)

भोङ् क्रि. – पाक्छ – coocked (ङ् रोङ् अक्‍रङ्‌दो भोङ् । – मेरो खाना एकैछिनमा पाक्छ ।)

भोङ्‌मा स.क्रि. – उसिन्‍नु – boil (वादिन् भोङ्‌मा किना चामा ने । – अण्डा उसिनेर खाऔं ।)

भोङ्‌मा स.क्रि. – मुठा पार्नु – make bundle (बासङ् भोङ्‌मा खाइ। – राँको मुठा पारौं त ।)

भोन्मा ना. – तेर्सो – horizontally (लाम् तिमा ना भोन्मा ङे आसानि लि । – हिँड्न त तेर्सो नै सहज हुन्छ ।)

 

य

यङ्छम्बक् ना. – कुचो – broom/brush (यङ्छबक् युम्तापुक्सा। – कुचो खिइसक्‍यो ।)

या ना. – कुरा – talk (या कामा पलिनिन् । – कुरा लुकाउनु हुँदैन।)

याक्सा ना. – अस्थायी घर – temporary house (ङ्‌याक्सादो बेना। – मेरो अस्थायी घरमा आउनुहोस् ।)

याकाचु ना. – काउकुती – sensation (याकाचु मेन्मेत्दो । – काउकुती नलगाउ ।)

याकामा स.क्रि. – ढाट्नु – lie (याकामा पलिनिन् । – ढाट्नु हुँदैन ।)

यागाङ् ना. – माकुरा – spider (यागाङ् तान्तारा बा । – माकुरा जाल बुन्छ ।)

याधाम्मा स.क्रि. – गाली गर्नु – scold (खालि याधाम्मा पलिनिन्। – घरमा सँधै गाली गर्नु हुँदैन ।)

यायोक्‍मा ना. – सल्लाह गर्नु – discuss (या योक्मा किना काचि पुन्मा दोत् । – सल्लाह गरेर काम थाल्नुपर्छ ।)

याहात्मा स.क्रि. – फलाक्‍नु – chanting ritual words/recite (याहात्मा फादि । – फलाक्न सघाउ ।)

युक्मा स.क्रि. – चढ्नु – ride (युक्मा निकिना पिदुरि केन्‌ति । – चढ्न भनेर घोडा पालिन्छ ।)

युक्मा अ.क्रि. – जीवन विताउनु – spend life (एन् दुङ् युक्मा छि । – जीवन बिताउन गाह्रो छ ।)

युङ् क्रि. – बस्छ – stay (वासा हालापेक् छे युङ् । – चरा रातो पनि हुन्छ ।)

युङ्‌खा ना. – बस्ने ठाउँ – place to stay (युङ्‌खा मेत्दङ् नि । – बस्ने ठाउँ छैन रे ।)

युङ्‌ङिने क्रि. – बसौं – let’s sit (के झारा युङ्‌ङिने । – हामी सबै बसौं।)

युङ्‌मा अ.क्रि. – बस्नु – sit (बङ्‌ङा युङ्‌मा कानेइ । – काका बस्नुपर्छ है ।)

युन्पा क्रि.वि. – ओरालो – downward (युन्पा ओन्हा । – ओरालो दगुर्‍यो ।)

युम्बुङ् ना. – बुकी फूल – anaphalis contorta (युम्बुङ् ओम्पचिचि बेत् । – बुकी फूल सेतै फुल्छ ।)

युम्मा अ.क्रि. – पग्लिनु – melt (नाम् लोन्दा पअङ् नोङ् युम्मा पुस्‌सि । – सूर्य उदाएपछि हिउँ पाग्लिन थाल्यो ।)

युरुपा ना. – गोरू – ox (युरुपा चेन्याङ् । – गोरू चर्दैछ ।)

युरुमा ना. – गाई – cow (युरुमा चेन्याङ् । – गाई चर्दैछ ।)

योक् क्रि. – पुग्छ – enough (ओन्‌निआ योक् । – यतिले     पुग्छ ।)

योक् ना. – पिडालु – yam (योक् पभाङ्‌निन् नालो खाहे । – पिडालु पाकेन भने खिर्‍याउछ ।)

योङ् ना. – गुड – nest (वासा योङ् पाक् । – चराले गुड लगाउँछ।)

योङ्‌नि ना. – साथी – friend (योङ्‌नि योङ्‌नि तोङ्‌मा दोत् । – साथी साथी मिल्नुपर्छ ।)

योङ्‌नि ओङ् ना. – साथीसँग – with friend (योङ्‌नि ओङ् बेना । – साथीसँग आउ ।)

योङ्‌मा क्रि. – बार्नु – give up/fasting (खावा योङ्‌मा दोत् । – मुख बार्नु पर्छ ।)

योङ्‌मा स.क्रि. – पुर्‍याउनु – arrange consumption (ओन्‌नि दल्‌लिआ योङ्‌मा दोत् । – यति तेलले पुर्‍याउनु पर्छ ।)

योङ्‌युप् ना. – पाइला – step (चाभाबो कयोङ्‌युप् होक्दुम् किना कगोङ्‌मा सिन्दुम् । – बाघको पाइला नापेर उसको उचाई थाहा पाइन्छ ।)

योङ्‌वा ना. – नदी – river (योङ्‌वामा पोरा । – नदी बढ्‌यो ।)

योङ्‌सङ् ना. – चिलाउने – a screaming tree (योङ्‌सङ्आ खाहोङ्। – चिलाउने रुखले चिलाउछ ।)

योत्मा स.क्रि. – थप्नु – add (साम्‌सिआ पयोक्‌निन् योत्मा दोत्। – घासले पुग्दैन थप्नुपर्छ ।)

योत्मा अ.क्रि. – कुहिनु – rot (पुरुप् योत्मा मुयाङ् । – काक्रा कुहिन लाग्यो ।)

योन् ना. – चिउडो – chin (का योन् तधुक्‌सि ? – तिम्रो चिउडो ठोक्‍कायौ ?)

 

र

रङ् क्रि. – भन्छ – says (खक्‍कु थत्‌नि रङ् । – ऊ त्यसो    भन्छ ।)

रङ्‌मा स.क्रि. – भन्‍नु/भनाई – saying (एन् मिन्मादोकु दुम् रङ्‌मा दोत् । – आफ्नो मनको कुरा भन्‍नुपर्छ ।)

रङ्‌मा ना. – प्रशंसा गर्नु – praise (खक्‍कु रङ्‌मा पअङ् काचि मु। – उसको प्रशंसा गरेपछि काम गर्छ ।)

रङ्‌रि ना. – बल/शक्ति – power/effort (दिप्पापा मुमा किना रङ्‌रि कोप्मा दोत् । – कुल पित्र पुजेर शक्ति माग्नु पर्छ ।)

रङ्‌ला/रङ्लेन्खा ना. – कथा – story (छाचि एन्‌निकु रङ्लेन्खा एन् मेत्माचि दोत् । – बालबच्चालाई मिठो कथा सुनाउनु पर्छ।)

रङ्‌लाहुप् ना. – उपन्यास – novel (पुमा ला दोकु झारा बुसित्‌कु रङ्‌लाहुप् योङ्‌युप्‌चिदो युङ्‌याङ् । – पुमा भाषाको पहिलो उपन्यास योङ्‌युप्‌चिदो हो ।)

रङ्‌सो/रङ्‌याङ्‌सो क्रि. – भन्दै – saying (खक्‍कु थत्‌नि रङ्‌याङ्‌सो रङ्‌याङ्‌सो पुक्‍सा । – ऊ त्यसो भन्दै भन्दै गयो ।)

रताक् ना. – गडेडा – a kind of small fish (रताक् लोक्मा किना चाखङ् ओङ् चामा दोत् । – गडेडा समातेर ढिडोसँग खानुपर्छ।)

रप्मा स.क्रि. – बुन्‍नु/बटार्नु – twist (यङ्‌छबक् रप्मा दोत्याङ्‌कु। – कुचो बुन्‍नु पर्नेछ ।)

रम्मा स.क्रि. – बेर्नु – roll up (तक्‍कु बेत्‌दि रम्मा ने । – त्यो ल्याउ बेरौं ।)

राक् ओत् वि. – झर्को लाग्छ – irritate (ङ् राक् ए ओता । – झर्को पो लाग्यो ।)

राक्ढा ना. – ठूलो भ्याकुर – big yam (राक्ढा हुमा चामा ने । – ठूलो भ्याकुर पोली खाऔं ।)

राक्मा स.क्रि. – अड्किनु – get stuck (खक्‍कु तङ्‌नाम्‌रिआ राक्मा मुआङि । – उसलाई धागोले अड्किन लाग्यो ।)

राङ्‌मा स.क्रि. – बाल्नु – fire (तक्‍कु सङ् राङ्‌मा ने । – त्यो दाउरा बालौं ।)

रान्का क्रि.वि. – छड्के – slint (कोसङ्‌चि रान्का ङेसिचि। – भाडाकुडा छड्के राख ।)

रान्ता ना. – चर्खा – spinning wheel (रान्ताआ तङ्‌नाम्‌रि बोप्‌पि। – चर्खाले धागो डल्लो पार्छ ।)

राप्मा स.क्रि. – पस्कनु – serve food (रोङ् राप्मा गरि लिसा । – खाना पस्कने बेला भयो ।)

रि ना. – डोरो/डोरी – rope (तङ्‌नाम् रि बेत्‌दि । – धागो    ल्याउ ।)

रिख्वा ना. – चोया – bamboo strips (रिख्वा उक्मा दोत् । – चोया काढ्नुपर्छ ।)

रित् स.क्रि. – डोरी – rope (जाङ्‌खुरि नाम्‌रित् बेत्‌दि खाइ । – डोको बोक्ने नाम्लो ल्याउ त ।)

रिमा अ.क्रि. – हाँस्नु – laugh (खाप्मा पेए रिमा दोत् । – रुनु होइन हाँस्नुपर्छ ।)

रिमा स.क्रि. – सक्नु – suceed (खन्‍नाआ रिमा दोत् । – तिमीले सक्नुपर्छ ।)

रिमा क्रि. – छर्नु – spread (साप्पाचा रिमा दोत् । – कोदो छर्नुपर्छ ।)

रिमित् ना. – तामा – bamboo shoot (रिमित् खान चाएने । – तामाको तरकारी खाऔं ।)

रिमि पाङ्‌मि ना. – नातागोता – relatives (रिमि पाङ्‌मि कोप्मा ङेन्मा दोत् । – नातागोता समेटिराख्‍नु पर्छ ।)

रिवा ना. – हाड – bone (ङ्‌नारखोङ् रिवा तुक्याङ् । – मेरो नलिखुट्टाको हड्‌डी दुखिरहेको छ ।)

रुङ्‌मा स.क्रि. – हल्लाउनु – shake (बोङ्‌कोलोङ् रुङ्‌मा धान्मा दोत् । – आरु हल्लाई झार्नुपर्छ ।)

रुप्मा क्रि. – बिर्को लगाउनु – put the lid (चोङ्‌गे रुप्मा कानेइ। – ढुङ्‌ग्रोको बिर्को लगाउनु पर्छ है ।)

रुम् ना. – नुन – salt (खान्दो रुम् छोसा । – तरकारीमा नुन धेर भयो ।)

रुम् ठाक्पा ना. – नुन राख्‍ने ढुङ्‌ग्रो – bamboo basket (रुम् ठाक्पा छोक्मा तलेन् ? – नुन राख्‍ने ढुङ्‌ग्रो बनाउन आउछ?)

रुम्लेक् वि. – नुनिलो – salty (एन् हाक्नुङ्‌वा रुम्लेक्वा मु । – हाम्रो पसिना नुनिलो हुन्छ ।)

रुवाले ना. – शुक्रबार – friday (रुवाले वा लक्मा ने । – शुक्रबार नुहाऔं ।)

रेक्मा स.क्रि. – च्यात्‍नु – tear (खिप्खाफेङ् रेक्मा पलिनिन् । – किताब च्यात्‍नु हुँदैन ।)

रेङ्‌मा स.क्रि. – प्रयोग गर्नु – use (बेन् खोङ्‌निलो रेङ्‌मा दोत् । – हतियार राम्ररी चलाउनु पर्छ ।)

रेत् ना. – आठ – eight (खलि फेन्‌दिपाआ रेत् कबोक् ङाक्‌सि बोक् रेङ्‌ङि । – ठूलो पितृ गर्दा आठ पत्ता केराको पात चाहिन्छ।)

रेन्म्हा स.क्रि. – गाली गर्नु – scold (छाचि खालि रेन्म्हाचि पलिनिन् । – बच्चाहरूलाई सँधै गाली गर्नु हुन्‌न ।)

रेप् ना. – असी – eighty (पापा रेप् कदोङ् बेत्‌दि । – बुवा असी वर्ष पुग्नुभयो ।)

रेप्मा अ.क्रि. – उभिनु – stand up (युङ्‌माआ खाहोत् नालो रेप्मा दोत्। – बसेर थाकियो भने उभिनु पर्छ ।)

रेप्मा क्रि. – छर्किनु – sprinkle (निमना वाआ रेप्मा पलिनिन् । – अरूलाई पानी छर्किनु हुँदैन ।)

रेम्मसि ना. – आकार – a sign of letter (रेम्मसि खोङ्‌निलो    छाप्‌दि । – आकार राम्रो देखिने गरी लेख ।)

रेप्मा ना. – चिहान – grave (रेप्मा चक्दो छाचि पङेस्सुम्चमिन् । – चिहान छेउमा बच्चाहरू राख्‍नु हुँदैन ।)

रेप्माला ना. – चिहानघारी – graveyard (रेप्मालादो कखाखुत् पुपुक्समिन् । – चिहानघारीमा राती जान हुँदैन ।)

रोक्ठोक् ना. – ढडिया (जस्तो) – bamboo pot to put fish (रोक्ठोक् बामा किना ङासा लोक्‌सि पुङ्गमा दोत् । – रोक्ठोक् बुनेर माछा समात्‍न जाउँ ।)

रोक्‌सि क्रि. – भत्काउ/भत्काउछ – destroyes (खक्‍कुआ तक्‍कु रोक्‌सि। – उसले त्यो भन्काउछ ।)

रोङ् ना. – भात – rice (मेन्‍रेम्‌सि पाआङे रोङ् चामा दोत् । – चिसो नभइकन नै भात खानुपर्छ ।)

रोङ्‌चेन् ना. – बाँदर – monkey (खुलाया रोङ्‌चेन्‌चि मपोरा । – वनमा बाँदरहरू बढे ।)

रोङ्भोक् ना. – बँदेल – wild boar (रोङ्‌भोक्बो ककङ् वेन् । – बँदेलको दाँत तिखो हुन्छ ।)

रोङ्‌मा स.क्रि. – भत्काउनु – break down (काखिम् नम्माकिना रोङ्‌मा तमुआङिकु ? – तिम्रो घर किन भत्काउन    लागेको ?)

रोप्मा अ.क्रि. – बिरामी हुनु – fall sick (रोप्मा चाइन् । – बिरामी हुन नमिठो हुन्छ ।)

रोम्मा क्रि. – घेर्नु – fence (छाचिआ रोम्मा पुक्मा पलाम्याङ् । – केटाकेटीले घेर्न लागे ।)

रोरोकिमा ना. – काम्ले – artillary plant (रोरोकिमा हेक्मा दोत्। – काम्ले काट्नुपर्छ ।)

 

ल

लक्मा क्रि. – कोशिष गर्नु – try (खन्‍नाआ खिप्मा लक्मा ङे दोत्। – तिमीले पढाईमा कोशिष गर्नै पर्छ ।)

लक्मा स.क्रि. – भर्नु – fill (सोलोन्‍वादो रक्खे वा लक्‍मा दोत् । – चिण्डोमा चोखो पानी भर्नुपर्छ ।)

लङ्बु ना. – गाग्रो – water pot (लङ्‌बु दोकङ् वा बेमा दोत् । – गाग्रोबाट पानी भर्नुपर्छ ।)

लङ्‌पा ना. – क्षेत्री – male kshetri  (लङ्‌पा रेप्ङेन् । – क्षेत्री उभिरहेको छ ।)

लङ्‌मा स.क्रि. – पल्टाउनु – turn on (आइ साप्पाचा लङ्‌मा    दोत् । – आज कोदो पल्टाउनु पर्छ ।)

लङ्‌मा ना. – क्षेत्रीनी – female kshetri (लङ्‌मा वा बेयाङ् । – क्षेत्रीनी पानी भर्दैछिन् ।)

लङ्‌ला ना. – क्षेत्री भाषा/नेपाली भाषा – khetri language (लङ्‌ला ङे नेपाली ला पमुआ कु । – क्षेत्री भाषालाई नै नेपाली भाषा बनाएको हो ।)

लङ्‌वा ना. – खर – thrash (लङ्‌वाआ खिम् खाप्‌दि । – खरले घर छाइन्छ ।)

लङ्‌सङ् ना. – पहेंले – corydalis (लङ्‌सङ् सिवा तुप्सुम् किना चाआम् नालो चानि । – पहेंलेको फल पकाएर खाइयो भने मिठो हुन्छ ।)

ला ना. – भाषा – language (एन् ला मान्मा केन्मा पलिनिन् । – आफ्नो भाषा बिर्सनु हुन्‍न ।)

ला ना. – महिना – month (हक्बेन्लादो नाम् बेन् । – चैत महिनामा घाम लाग्छ ।)

ला ना. – बिड – handle (बेरु ला हुला । – खुर्पाको बिड फुक्‍ल्यो।)

लाक् ना. – नाच – dance (साकेन्वा दो लाक् मेत्मा दोत् । – साकेन्वामा नाच्नु पर्छ ।)

लाक् मेत्सो ना. – नाच्दै – dancing (लाक मेत्सो नङ्‌निमा    मेत्‌दिने । – साकेन्वा नाच्दै रमाइलो गरौं ।)

लाक्‍का वि. – उत्‍तानो – sleep on the back (लाक्‍का इप्सा । – उत्‍तानो सुत ।)

लाक्लाक् ना. – अल्झाउने/झुण्ड्‍याउने – hanger (लाक्लाक् आहिक्‌खि लिसा । – झुण्ड्‍याउने होंचोमा भयो ।)

लाक्मा क्रि. – झुण्ड्‍याउनु/अल्झाउनु – entangle (अक्‍कु तित् लाक्लाक्या लाक्‌धि खाइ । – यो कपडा लाक्लाक्मा झुण्ड्‍याउ त ।)

लाक्वा ना. – गिठा – yad (लाक्वा मुत्‌धिओङ् भोङ्‌मा दोत् पे नालो खक् । – गिठा खरानीसँग उसिन्‍नु पर्छ नत्र तितो हुन्छ ।)

लाकालाम्पा वि. – उत्‍तानो – sleep on the back (मुनिमा लाकालाम्पा चियाङ् । – बिरालो उत्‍तानो पर्दैछ ।)

लाङ्‌मा स.क्रि. – बेच्नु – sell (साप्पाचा लाङ्‌मा दोत्याङ् । – कोदो बेच्नुपर्‍यो ।)

लाङ्‌मा स.क्रि. – ख्याल ठट्टा रमाइलो गर्नु – joke with happyness (छाचि लाङ्‌मा मलाम्याङ् । – बच्चाहरू ख्याल ठट्टा रमाइलो गर्न खोज्दैछन् ।)

लाचुत्लाचुत् वि. – झल्याक्झुलुक् – seen and unseen shortly (तोह्या सा लाचुत्लाचुत् चियाङ् ? – त्यहाँ को झल्याक्झुलुक् गरिरहेको छ ?)

लात्मा स.क्रि. – झिक्नु – take out (तक्‍कु लात्मा दोता । – त्यो झिक्‍नुपर्‍यो ।)

लादिप्मा ना. – चन्द्रमा – moon (लाछेरा पलेआ लादिप्मा छेङ्छेङ्‌ति मुयाङ् । – पूर्णिमाको दिन चन्द्रमा उज्यालो छ ।)

लादिप्ले ना. – सोमबार – monday (लादिप्ले लुङ्‌वा ढाक्‌चिने । – सोमबार पर्खाल लगाऔं ।)

लाप्‌तिखोङ् ना. – ढोका – door (लाप्‌तिखोङ् होति । – ढोका खोल ।)

लाप्मा/ल्‍हाप्मा स.क्रि. – अल्झिनु – be distracted (खक्‍कु ल्हाप्मा मुयाङ्। – ऊ अल्झिन लाग्यो ।)

लाप्मोङ् ना. – पखेटा – wings (वासाबो कलाप्मोङ् पाक्‌डि । – चराको पखेटा पलायो ।)

लाभामा ना. – चमेरो – bat (लाभामा छे पान् । – चमेरो पनि उड्छ ।)

लाभेत् ना. – जुका – leech (लाभेत्आ पलोकोङ् । – जुकाले समायो ।)

लाम् ना. – बाटो – road (लाम् साङ्‌मा दोत् । – बाटो सफा गर्नु पर्छ ।)

लाम्तिमा स.क्रि. – हिड्नु – walk (आइ लाम्तिमा दोत् । – आज हिंड्नुपर्छ ।)

लाम् वाङ्‌मा स.क्रि. – बाटो लाग्नु – go (आइ लाम् वाङ्‌मा    दोत् । – आज बाटो लाग्नुपर्छ ।)

लामा स.क्रि. – टिप्नु – pick up (बोङ्‌कोलोङ् लामा दोत् । – आरु टिप्नपर्छ ।)

लाम्दो क्रि.वि. – बाटोमा – at path (ङा लाम्दो बेन्ङाङा । – म बाटोमा आउदैछु ।)

लाम्पा ना. – देसान/महामारी – epidemics (कलाम्पाआ माआ तधित्याङ्‌कु । – तिमीलाई देशानले ज्वरो आएको हो ।)

लाम्मा स.क्रि. – खोज्नु – search (नाम्मेत् लाम्मा दोत् । – बुहारी खोज्नुपर्छ ।)

लावा ना. – सातो – spirit (एन् किमा केत् नालो एन् लावा     थेत् । – डर लाग्यो भने सातो जान्छ ।)

लासो/लायाङ्‌सो क्रि. – टिप्दै – picking up (चक्‍खान् लायाङ्‌सो बेना एइ । – टाँकी टिप्दै आउ है।)

लि/लिकु क्रि. – हुन्छ – yes (थत्‌नि चिए नालो लि । – त्यसो गरे हुन्छ।)

लि ना. – पुरुषाङ्‌ग – penis (युरुपाबो कलि खाङ्‌मुसि । – गोरूको पुरुषाङ्‌ग देखायो ।)

लिङा क्रि. – हुन्छु – be (वारङ् अन्ल्हेङ्‌कु लिङा । – पछि ठूलो हुन्छु।)

लित्मा स.क्रि. – रोप्नु – plant (साप्पाचा लित्मा दोत् । – कोदो रोप्नुपर्छ ।)

लिदि क्रि. – भन्छ/भन्यो – says (खक्‍कुआ सा लिदि ? – उसले कसलाई भन्यो ?)

लि पअङ् संयो. – भएपछि – after being (तक्‍कु काचि लि पअङ् लिनि एइ । – त्यो काम भएपछि मलाई भन है ।)

लिप् क्रि. – फर्किन्छ – turns back (खक्‍कु लाम् दोकङ् ङे     लिप् । – ऊ बाटोबाटै फर्किन्छ ।)

लिप्मा स.क्रि. – फर्किनु – turn back (काचि पलिनिन् नालो लिप्मा दोत्। – काम भएन भने फर्किनुपर्छ ।)

लिप्मा ना. – ठूलो मान्द्रो – made by bamboo (लिप्मादो चाहुक्‍वा नाम् लामा दोत् । – ठूलो मान्द्रोमा धान सुकाउनु पर्छ।)

लिप्मा ना. – पारि – the next side (नाम् सोङ्आ हाप्प लिप्मा कादि। – घामको किरण पारि पुग्यो ।)

लिमा अ.क्रि. – हुनु – be (अक्‍कु हत्‌नि लिमा दोत् । – यो यसो हुनुपर्‍यो ।)

लिमा स.क्रि. – भन्‍नु – say/tell (खन्‍ना अक्‍ता दुम् लिमा दोत्याङ्‌कु । – तिमीलाई एउटा कुरा भन्‍नु छ ।)

लिम् क्रि. – पलाउछ – grows (चक्खान् लिम् । – टाँकी पलाउँछ।)

लिम् ना. – मुना – top part of a plant (shoot) (सङ्‌प्वाबो कलिम् पफुत्दमिन्। – रुखको मुना चुटाउनु हुन्‍न ।)

लिम्मा क्रि. – पल्टाउनु – turn upside (लुङ्वा लिम्मा दोत् । – ढुङ्‌गा पल्टाउनुपर्छ ।)

लिम्मा स.क्रि. – मुना पलाउनु – grows top part of a plant (shoot) (साम्‌सि लिम्मा पुस्‌सि । – घासको मुना पलाउन थाल्यो।)

लिसा क्रि. – भयो – was (काबो काकाचि लिसा । – तिम्रो काम भयो।)

लिसाङाकु क्रि. – हुँदै थियो – was beeing (हत्‌नि मुउम् पाआना लिसाङा कु। – यसो गर्दा त हुन्थ्यो ।)

लिसानिन् कि/किना संयो. – भएर – being (सुप्पोङ् लिसानिन् किना मुआनुम् । – तीन जना भएर गर ।)

लु निपा. – ल – let’s (लु पुङ्‌मा ने । – ल जाऔं ।)

लुक्भा ना. – ढुङ्‌ग्रेबास – big bamboo (लुक्भाबो ठाक्पा छोक्मा दोत् । – ढुङ्‌ग्रेबासको ढुङ्‌ग्रो बनाउनुपर्छ ।)

लुक्मा स.क्रि. – घोच्नु – pierce (खान्दाने भोक्सा हे पेए लुक्मा दोत् । – पुस्टकारी पाक्यो कि पाकेन घोच्नु पर्छ ।)

लुक्‌मित् ना. – सियो – niddle (छाचिआ पधित् खदो लुक्‌मित् पङेस्सुमिन् । – बच्चाहरूले भेट्ने ठाउँमा सियो राख्‍नु हुँदैन ।)

लुङ् ना. – मूल्य – price (अक्‍तात् ताखिबो कलुङ् देम्‌नि      ओङ् ? – एउटा टोपीको मूल्य कति हो नि ?)

लुङ्‌मा स.क्रि. – गाड्नु – burry (अक्‍तात् चोक्चे/चोक्‌चिका लुङ्‌मा दोत् । – एउटा तीर गाढ्नुपर्छ।)

लुङ्‌कक् वि. – ढुङ्‌गा जस्तै – heavy as the stone (का जाङ्‌खुरि लुङ्‌कक् लुङ्‌कक् लिआ । – तिम्रो डोको ढुङ्‌गा जस्तै गह्रौं भयो ।)

लुङ्‌माक् ना. – कलेजो – liver (खालि वासुप् दुङ्‌ङि नालो एन् लुङ्‌माक् पचाढिन् । – सँधै रक्सि पिइयो भने आफ्नो कलेजो खप्दैन ।)

लुङ्‌वा ना. – ढुङ्‌गा – stone (छाओ लुङ्‌वा मेन्वान्दा । – छोरो ढुङ्‌गा नहान ।)

लुत्‌लि ना. – भुइँचालो – earthquack (लुत्‌लि मु नालो कटेम्मादो युङ्‌मा दोत् । – भुइँचालो गयो भने सम्म ठाउँमा बस्नु पर्छ ।)

लुत्वा ना. – दाना – grain (मासित् लुत्वा रिसा । – मासको दाना छरियो ।)

लुन्मा क्रि. – डुबाउनु – drown (छोपाकु रिख्‍वा वा दो लुन्मा दोत्। – सुकेको चोया पानीमा ब।)

लुप्मा स.क्रि. – छुनु – touch (नाम् लुप्मा परिइमिन् । – सूर्यलाई छुन सकिन्‍न ।)

लेक्मा स.क्रि. – चाट्नु – lick (चाखुक् लेक्मा खोङ् इन् नि । – थाल चाट्नु राम्रो देखिदैन रे ।)

लेङ् क्रि. – चिप्लिन्छ – slips (कानिछा लेङ् कानेइ । – तिम्रो भाइ/बहिनी चिप्लिन्छ है।)

लेङ्‌मा अ.क्रि. – चिप्लिनु – slip (लेङ्‌मा पलिनिन् । – चिप्लिनु हुँदैन।)

लेङ्‌मा स.क्रि. – लिप्नु – plaster (खिम् लेङ्‌मा दोत् । – घर लिप्नुपर्छ।)

लेत् क्रि. – बल्छ – burn (ओङ्‌मा सङ् लेत् । – सल्लाको दाउरा बल्छ ।)

लेत् ना. – नौ – nine (ङ्छाप्खाफेङ्‌चि लेत् करा मयुङ्‌याङ् । – मेरो कापीहरू नौ वटा छन् ।)

लेत् क्रि. – कोरल्छ – hatches (असअस कलेदो वामा छा लेत् । – २२ दिनमा पोथीले चल्ला कोरल्छ ।)

लेत् अ.क्रि. – बाँच्छ – alive (रुम् चाआ निछे तक्‍कु तुतुमा    लेत् । – नुन खाए पनि त्यो कुखुरा बाँच्छ ।)

लेत्मा स.क्रि. – छोड्नु – leave (वापा बोप्मायाङ् अन्हिकले लिसि हेन् लेत्मा ने। – भाले छोपेको धेरै दिन भयो अब छोडौं।)

लेत्मा अ.क्रि. – बल्नु – burn (मि लेत्मा लाम्याङ् । – आगो बल्न खोजिरहेको छ ।)

लेन् क्रि. – जान्दछ – knows (खक्‍कु लेन् । – ऊ जान्दछ ।)

लेनङ् ना. – बारको नाम – days (लेनङ् रङ्‌मा लेन्मा दोत् । – बारहरूको नाम भन्‍न जान्‍नुपर्छ ।)

लेन्मा स.क्रि. – जान्‍नु – know (के झारा लेन्मा सिन्मा दोत् । – हामी सबै जान्‍ने बुझ्ने हुनुपर्छ ।)

लेन्मा स.क्रि. – फेर्नु – change (उन्कु खुङ् लेन्मा दोत् । – सानो भाडो फेर्नुपर्छ ।)

लेन्मा स.क्रि. – बाल्नु – light (बासङ् लेन्मा दोत् । – राँको बाल्नुपर्छ ।)

लेप् ना. – नब्बे – nineteen (लेप् निकु हुप् दो झुप् उन्‌नि । – नब्बे भनेको सयमा दश कम हो ।)

लेम् वि. – गुलियो हुन्छ – sweet (कमोङ् ओगि लेम् । – काँचो सुठुनी गुलियो हुन्छ ।)

लेम् ना. – जिब्रो – tounge (एन् लेम् साङ्‌मा ङेन्मा दोत् । – जिब्रो सफा राख्‍नुपर्छ ।)

लेमा वि. – गुलियो भयो – sweet (उत्वा लेमा । – ऊखु गुलियो भयो।)

लेमा स.क्रि. – निकाल्नु – take out (अक् चाखुङ् खाचा लेमा   दोत् । – एक थाल फाक्चा निकाल्नुपर्छ ।)

लेस्सुम्ने क्रि. – जानौं – know (झाराआ लेस्सुम्ने । – सबैले जानौं।)

लोक्खा ना. – सापटी – lend (योङ्‌नि लोक्खा दोताङा कु । – साथीले सापटी माँग्दै थियो ।)

लोक्मा स.क्रि. – समान्तु – catch (खक्‍कु लोक्मा दोत् । – उसलाई समात्‍नु पर्छ ।)

लोकुङ् क्रि. – समातेँ – cought (वासा लोकुङ् । – चरा समातेँ।)

लोक्‍तामा ना. – खुसीयाली – happyness (लोक्‍तामा मुएने । – खुसियाली मनाऔं ।)

लोङ् ना. – खुट्टा – leg (लोङ् सुमा दोत् । – खुट्टा धुनुपर्छ ।)

लोङ् कप्मा ना. – खुट्टा काट्नु – a sign of letter (लोङ् कप्मा खोङ्‌निलो छाप्दानुम् । – खुट्टा काट्ने अक्षर राम्ररी लेख।)

लोङ्‌मा स.क्रि. – बाल्नु – light (बेना बासङ् लोङ्‌मा ने । – आउ राँको बालौं ।)

लोन् क्रि. – उदाउँछ/निस्किन्छ – rises (कसेत्लाम् नाम लोन् । – बिहान सूर्य उदाउँछ ।)

लोन्ङाङा क्रि. – उदाउँदैछु – emerging (ङा लोन्ङाङा । – म उदाउदैछु।)

लोन्दा क्रि. – उदायो/निस्क्यो – emerged (नाम् लोन्दा । – सूर्य उदायो ।)

लोन्मा अ.क्रि. – निस्कनु – apear (खक्‍कु लोन्मा लाम्याङ् । – ऊ निस्कन खोजिरहेको छ ।)

लोन्मा स.क्रि. – निकाल्नु – take out (बोक्छेलेत् छाचि लोन्माचि मदोत् । – सुँगुरको पाठाहरू निकाल्नुपर्छ ।)

 

व

वक्/ओक् ना. – बारी – farm (वक धोक्‌सि बित्‍ता। – बारी खन्‍न हिँड ।)

वा ना. – पानी – water (वा दुङ्‌मा दोत् । – पानी पिउनुपर्छ ।)

वाʔवा (वाʔवा) क्रि.वि. – चुपचाप – silent (वाʔवा युङा । – चुपचाप   बस ।)

वाइत्मा/वामित्मा ना. – तिर्खा – thirsty (वाइत्मा लियाङ् । – तिर्खा लागिरहेको छ ।)

वाइदा वि. – बिनासित्‍ति – nothing for good (वाइदादो पुक्सोङ् कु । – म बिनासित्‍ति गएछु ।)

वाकुसा/वारिसा ना. – जलचरको मासु – fishes meat (वारिसा/ वाकुसा चानि । – जलचरको मासु मिठो हुन्छ ।)

वाकोलोन् ना. – छौवा – a kind of herb (वाकोलोन् पाक्‌दि । – छौवा फल्यो ।)

वाखाम् ना. – कुवा/पधेरो – water point/well/tap (आबो आवाखाम् माङ्‌खा मुयाङ् । – हाम्रो पधेरो टाढा छ ।)

वाखि ना. – कुखुराको सुली – chicken drops (वाखि न्हामा । – सुली गन्हायो ।)

वाङ्‌ङि क्रि. – पस्छौं – get in (के वाङ्‌ङि। – हामी पस्छौं ।)

वाङ्‌मा क्रि. – पस्नु – get in (झारा खिम्कोङ्‌या वाङ्‌मा दोत् । – सबैजना घरभित्र पस्नुपर्छ।)

वाङ्‌मा क्रि. – चढ्नु – climb (कोङमिनचोङ सङ्‌प्वादो वाङ्‌मा चिन्‍नेन्‍चेन्याङ् । – कोङमिनचोङ रुखमा चढ्न सिकिरहेको छ ।)

वाङ्‌मा अ.क्रि. – खेद्‌नु (सम्भोग गर्नु) – fertilize (युरुपाआ युरुमा वाङ्‌दि। – गोरुबाट गाई खेदियो ।)

वाचाक्मा अ.क्रि. – पौडनु – swim (झारा वाचाक्मा लेन्मा दोत्। – सबैजना पौडनु जान्‍नुपर्छ ।)

वाछेलेत् ना. – चल्ला – chicken (वाछेलेत् पाता । – चल्ला करायो ।)

वाछोन् ना. – जाँड – home made beer (वाछोन् अन्ढा दुङ्‌मा पलिनिन् । – जाँड धेरै पिउनु हुँदैन ।)

वातुप् ना. – दोभान – meeting place of rivers (वातुप् इत्‌नि पुक्सोङ् दाओङ्‌ कु । – दोभान तिर पुगेर आएको हुँ ।)

वात्मा स.क्रि. – पहिरनु – put on (खन्‍ना छकरम्मा वात्मा तसाप्। – तिमीलाई औंठीले सुहाउँछ ।)

वात्मा स.क्रि. – छर्नु – sow seeds (साप्पाचा वात्मा दोत् । – कोदो छर्नुपर्छ ।)

वात्वात्/वाʔवा क्रि.वि. – चुपचाप – silently (खन्‍ना वाʔवा युङा। – तिमी चुपचाप बस ।)

वादिन् ना. – अण्डा – egg (वादिन् चासो मुमा दोत् । – अण्डा खाने गर्नुपर्छ ।)

वादुप्मा ना. – भल/बाढी – flood (वादुप्माआ साप्पाचा नक्‌ढि। – भलले कोदो पुरियो ।)

वान्सो/वान्याङ्‌सो क्रि. – हान्दै – hitting (लुङ्‌वा वान्सो/ वान्‍याङ्‌सो पुक्सा । – ढुङ्‌गा हान्दै गयो ।)

वान्मा स.क्रि. – हान्‍नु – hit (लुङ्‌वा वान्मा पलिनिन् । – ढुङ्‌गा हान्‍नु हुँदैन ।)

वान्मा स.क्रि. – चल्नु – move (गावा सिआ नि तना वान्मा ए लामा तल्ल । – गङ्‌गटा मर्‍यो भनेको त चल्न पो खोज्यो त ।)

वापा ना. – भाले – cock (वापा ओका । – भाले बास्यो ।)

वाप्मा स.क्रि. – उघाउनु – take out (ङ्‌छिआ ङे वाप्मा दोत्याङ्। – हातैले उघाउनु पर्‍यो ।)

वाबुङ् ना. – कमलको फूल – lotus (वाबुङ् बेता । – कमलको फूल फुल्यो ।)

वाबुप् ना. – चिण्डो – vessel/bottle gourd (वाबुप्दो सोलोन्वा लक्‌ढि । – चिण्डोमा सोलोन्वा भर ।)

वामा ना. – पोथी – hen (वामा छाम् मुयाङ् । – पोथी कोर्कोरिदैछ।)

वाम्मा स.क्रि. – कन्याउनु – scratch (खक्‍कु ना वाम्मा चेन्मा पुस्‌सि । – ऊ त आफुलाई कन्याउन थाल्यो ।)

वारङ् क्रि.वि. – पछि – later (वारङ् लेन्सो/लेन्याङ्सो पुङ्‌मा   दोत् । – पछि जान्दै लानुपर्छ ।)

वारि बिमा अ.क्रि. – दुवाली छेक्नु – convert water (वारि बिमा एन् छेमा केत् । – दुवाली छेक्नु जाँगर चल्छ ।)

वार्‌लो ना. – सानो मान्द्रो – made by bamboo (वार्‌लोदो चा हिप्मा दोत् । – सानो मान्द्रोमा अन्‍न छिन्किनु पर्छ ।)

वालक्मा अ.क्रि. – नुहाउनु – bath (छाचि वालक्‍मा मछुन् । – बच्चाहरू नुहाउन मान्दैनन् ।)

वासङ्‌मा ना. – उत्तीस – alnus nepalensis (वासङ्‌मा सङ् छाम्मा नोत् । – उत्तीसको दाउरा चिर्न कमलो हुन्छ ।)

वास्सङ् ना. – तीर – bow (बुङ्‌पेन्‌मि वास्सङ् वान् । – धामीले तीर हान्छ ।)

वासा ना. – चरा – bird (वासा आप्मा पलिनिन् । – चरा हान्‍नु हुँदैन।)

वासुप् ना. – रक्सि – local wine (उन्दा वासुप् दुङ्‌मा ओक्‌तो लि । – थोरै रक्सि खादा औषधि हुन्छ ।)

वाहिरङ् ना. – गाउँखाने कथा – riddle (छाचि वाहिरङ् निपङ् कचि नङ्‌निमा केत् । – गाउँखाने कथा भनेपछि केटाकेटी रमाउछन् ।)

वाहुत् ना. – खोला – stream (वाहुत्दो वालक्मा पलिनिन् । – खोलामा नुहाउन हुँदैन ।)

वित्मा स.क्रि. – उठाउनु/सोहोर्नु – collect (चाहुक्वा वित्मा दोत्। – धान उठाउनु पर्छ ।)

वित्मा स.क्रि. – पिङ् खेल्नु – swing (केचि झुल्ला वित्‌चिने । – हामी पिङ् खेलौं ।)

वेङ्‌मा स.क्रि. – काट्नु/ताछ्‌नु – cut (खान वेङ्‌मा दोत्      कानेइ । – तरकारी काट्नु पर्छ है ।)

वेत्मा स.क्रि. – झुण्ड्‌याउनु – hang on (अन्हि गोङ् खदि चोङ्‌गे वेत्मा पकेत्‍नङ् । – अग्लो ठाउँमा ढुङ्‌ग्रो झुण्ड्‌याउन सक्दिनँ ।)

 

म

मक् ना. – आँखा – eye (एन् मक् रेत्मा दोत् । – आँखा जोगाउनु पर्छ ।)

मक्वा ना. – आसु – tear (ङ्‌मक्वा धाआ । – मेरो आसु झर्‍यो।)

मक्पुन् ना. – परेला – eyelash (एन् मक्पुनआ ककेत्मा छेन्‌ति । – हाम्रो आँखाको परेलाले रङ् छुट्‌याउँछ ।)

मक्वामा ना. – खिर्रा – falconeria insignis (मक्वामा चोपाबो खावा लि । – खिर्राको चोपको लिसो बन्छ ।)

मक्साम् ना. – आँखाको दृष्टि – eye vision (खक्‍कुबो कमक्साम् खोङ् नियाङ् । – उसको आँखाको दृष्टि सुन्दर छ ।)

मक्‌सिप्‌दिमा ना. – बारुला – wasp (मक्‌सिप्‌दिमाआ तकेप् कानेइ। – बारुलाले चिल्छ है ।)

मङ् निपा. – नै – (sure) (आसेमङ् बेनोङ् कु । – हिजो नै आएको हुँ ।)

मङ्‌मा क्रि. – स्तब्ध हुनु – stunned (खक्‍कु मङ्‌मा लाम्माङि । – ऊ स्तब्ध हुन खोजिरहेको छ ।)

मङेन् ना. – मोङ्छामा (धनको देवी) को पूजा – Mongchhama worship (अक्दोङ्दो असरङ् मङेन् मुमा दोत् । – वर्षमा दुई पटक सुम्निमा पूजा गर्नुपर्छ ।)

मचा क्रि. – खान्छन् – eat (खक्‍कुचि रोङ् मचा । – उनीहरू भात खान्छन् ।)

मचायाङ् क्रि. – खादैछन् – eating (खक्‍कुचि चाखङ् मचायाङ् । – उनीहरू ढिडो खादैछन् ।)

मतुप् क्रि. – भेट हुन्छन् – meet (खक्‍कुचि मतुप् । – उनीहरू भेट हुन्छन् ।)

मतुपाकु हि क्रि. – भेटेको नि – met (खक्‍कुचि मतुपाकु हि    तल्ल । – उनीहरू भेटेको नि त।)

मन्‍ना ना. – मानिस – man (मन्‍नाबो एन् तोङ्‍या छेक् । – मान्छेको बुद्धि हुन्छ ।)

मन्‍नाचि ना. – मानिसहरू – men (मन्‍नाचि नपसोक्‌निन् । – मानिसहरू अल्छी गर्दैनन् ।)

मा ना. – आमा – mother (एन् माआ अन्हि सोम् खातुक् । – आफ्नो आमाले धेरै माया गर्नुहुन्छ ।)

माक्सलो क्रि. – धेरै पहिले – long ago (ङाआ सिन्दुङ्‌कु ना माक्सलो इ ङे । – मैले थाहा पाएको त धेरै पहिले हो।)

माकाचक् ना. – कालो – black (मिचाङ्‌कयक् माकाचक् केत् । – अगार कालो हुन्छ ।)

माङ्‌खा क्रि.वि. – टाढा – far (ङ्‌कुरोङ् माङ्‌खा मुयाङ् । – मेरो मावलो टाढा छ ।)

माङ्लेन्‌दिप्मा ना. – बुङ्‌पेन्‌मिको मार्गदर्शक – guide of spirit player (माङ्लेन्‌दिप्माआ बेछुक् खाइत्‍तान् नालो बुङ्पेन्‌मि लिस्‌सि । – बुङ्‌पेन्‌मिको मार्गदर्शकले अदुवा दिई पठायो भने बुङ्‌पेन्‌मि भइन्छ ।)

मात्दे क्रि.वि. – सायद – perhaps (मात्दे तधाआ ए । – सायद तिमी लड्‌यो कि ।)

मापा ना. – आमाबुवा – parents (ङ्‌मापाचि ओक् पधोक्चाङ्‌चि । – मेरो आमाबुवा बारी खन्दै हुनुहुन्छ ।)

माप्मा क्रि. – मसार्नु/घस्नु – massage (धुक्‌सिखदा माप्मा दोत् । – ठोक्‍किएको ठाउँमा मसार्नुपर्छ ।)

मान्मा क्रि. – सकिनु – finish (दल्‌लि मान्मा मुयाङ् । – तेल सकिन लाग्यो ।)

मामा ना. – आमा – mother (एन्माआ अन्‌न्हि सोम खातुक् । – आमाले धेरै माया गर्नुहुन्छ ।)

मामा अ.क्रि – हराउनु – lose (एन् दोरोत्छे मामा पलिनिने । – आफ्नो केही पनि हराउनु हुँदैन ।)

मासा – भालु – bear (मासाआ खातङ् नालो युन्पा युन्पा ‌ओन्‍म्हा किना भोन्मा छुक्मा पुङ्‌मा दोत् । – भालुले खेदायो भने ओरालो ओरालो कुधेर तेर्सो उफ्रेर भाग्नुपर्छ ।)

मासित् ना. – मास – black lentil (मासित् खान पलेत्वा मु । – मासको दाल चिप्लो हुन्छ ।)

मासो/मायाङ्सो क्रि. – हराउँदै – lossing (हेन् ना एन्ला मायाङ्सो पुङ्‌याङ् । – अब त हाम्रो भाषा हराउँदै गइरहेको छ ।)

माहादा ना. – भकिमिल्लो – sour fruit (माहादा सुन् । – भकिमिल्लो अमिलो हुन्छ ।)

मि ना. – आगो – fire (कसेत्लाम् मि तुम्मा दोत् । – बिहान आगो बाल्नुपर्छ।)

मिकाक् ना. – आगोको कोइला – live coal (मिकाक् बाक्‍खादो ङेन्मा पलिनिन् छाचि हुदिचि । – आगोको कोइला भुइँमा राख्‍नु हुन्‍न बच्चाहरूलाई पोल्छ ।)

मिचनङ् ना. – मन/सोचाई – mind (कमिचनङ् खसङ्‌कु मुयाङ् एत्‌नि ? – उसको मन/सोचाई कस्तो छ कुन्‍नि ?)

मिचाङ्‌कयक् ना. – कोइला – coal (मिचाङ्‌कयक् पवान्दुमिन् । – कोइला चलाउनु हुँदैन ।)

मित्मा क्रि. – सम्झनु – remember (एन् सुम्तुम्‌चि मित्मा चि मदोत्। – हाम्रा पुर्खाहरूलाई सम्झनु पर्छ ।)

मिथुङ्‌वा ना. – धुवा – smoke (मेन्छोप्कु सङ् हुदुम् नालो मिथुङ्‌वा मु । – नसुकेको दाउरा पोल्यो भने धुवा गर्छ ।)

मिन्मा ना. – मन – mind (एन् मिन्मा कचङ्‌रि ङेन्‍मा दोत् । – मनलाई शुद्ध राख्‍नुपर्छ ।)

मिन्मा कोप्मा क्रि. – मन संलाग्नु – coordinate mind (योङ्‌निचिबो कचि मिन्मा कोप्मा दोत् । – साथीहरूको मन राखिदिनु पर्छ ।)

मि पाक्मा अ.क्रि. – डढेलो लगाउनु – burnt out (खुलादो मि पाक्मा पलिनिन् । – जङ्‌गलमा आगो लगाउनु हुँदैन ।)

मिसा ना. – छिचिमिरा – a white flying insect (खन्‍ना मिसा बोप्मा   तलेन् ? – छिचिमिरा धराप्मा पार्न जान्दछौ ?)

मुतुप्पा ना. – मक्‍किएको (काठ) – damaged (मुतुप्पा सङ् पलेत्‌निन् । – मक्‍किएको काठ बल्दैन ।)

मुत्‌धि ना. – खरानी – ash (मुत्‌धि वान्‌दि नालो एन् छि खेत् । – खरानी चलाइयो भने हात फुट्छ ।)

मुनिमा ना. – बिरालो – cat (मुनिमा कोइमा लोक्याङ् । – बिरालो मुसा समात्दैछ ।)

मुन्मा अ.क्रि. – उत्पत्ति हुनु – originate (के मुन्मा बुसित् हेन्खामा मुनाकु । – हाम्रो उत्पत्ति हुनु भन्दा पहिले पृथ्वीको उत्पत्ति भएको थियो ।)

मुमा स.क्रि. – गर्नु – do (मेन्सोक् मअङ् काचि मुमा दोत् । – अल्छी नमानी काम गर्नुपर्छ ।)

मुयाङ् क्रि. – गर्दैछ – doing (खक्‍कु दोरो मुयाङ् ? – ऊ के गर्दैछ ?)

मुयाङ्‌पाआ क्रि. – गर्दैगर्दा – at doing (मन्‍ना काचि मुयाङ्‌पाआ पचुत्‍तुमिन् । – मान्छे काम गर्दैगर्दा जिस्क्याउनु हुँदैन।)

मेत् ना. – शून्य – zero (मेत् निकु दोरोछे मेत्दङ् निकु इ । – शून्य भनेको केही पनि छैन भनेको नि ।)

मेत्‍दङ् क्रि. – छैन – no (आइ रुम् मेत्दङ् । – आज नुन       छैन ।)

मेन् निपा. – त्यो (थेगो) – (that) (तोन् पअङ् मेन् रिख्‍वा मेत्दङ् नि । – त्यसपछि त्यो चोया छैन रे ।)

मेन्‍एन् क्रि. – सुनेको छैन – no heard (तक्‍कु दुम् ना मेन्‍एन् । – त्यो कुरा त सुनेको छैन ।)

मेन्‍एन् सुलाम् बाक्‍मा वि. – नसुने झैं गर्नु – pretend to no heard (एन्‍नुम् कि छे मेन्‍एन् सुलाम् बाक्मा पलिनिन् । – सुनेर पनि नसुने झैं गर्नु हुन्‍न ।)

मेन्वा ना. – दाजुभाइ – brothers (खन्‍नाना ङ्‌मेन्वा ए तल्ल । – तिमी त मेरो दाजुभाइ पो त ।)

मेरि ना. – पुच्छर – tail (खिपाबो कमेरि खालि कुङ् । – कुकुरको पुच्छर सँधै बाङ्‌गो हुन्छ ।)

मेसि ना. – भैंसि – buffelo (मेसि चेन्‌सि पुक्‌दि । – भैंसि चराउन लैजाउ ।)

मोक्छा ना. – ज्वाइँ – son in law (मोक्छा देम्खा बेन्कु ? – ज्वाइँ कहिले आउनुहुन्छ ?)

मोक्मा स.क्रि. – भुत्ल्याउनु – hair off (वापा मोक्मा दोत् । – भाले भुत्ल्याउनु पर्छ ।)

मोङ्‌छोप् ना. – मुसा (खटिरा) – wounds (एन् हि इन् नालो मोङ्छोप् खालोत् नि । – रगत अशुद्ध भयो भने मुसा (खटिरा) आउछ रे ।)

मोङ्‌पा ना. – माछा विषको बोट – fish poison (मोङ्‌पा धुप्मा किना ङासा सेत्मा दोत् । – मोङ्‌पा कुटेर माछा मार्नु  पर्छ ।)

मोङ्‌वा ना. – अशुभ – ominous (एन् तित् लाक्‍का खामा मोङ्‌वा लि । – कपडा उल्टो लगाउनु अशुभ हुन्छ ।)

मोङ्स्वा ना. – ध्वाँसो – smoke (मिथुङ्वा मु पअङ् मोङ्‌स्वा पुधि। – धुवा भएपछि ध्वाँसो पलाउछ ।)

मोप्मा क्रि. – ढाट्नु – lie (खामोप्मा पलिनिन् । – ढाट्नु हुँदैन।)

मोब्ला ना. – भोर्ला – waving plant (मोब्लाआ खुक्‌सिप्वा थेप्‌दि। – भोर्लाले खन्यूको बोट जेल्यो ।)

मोम्मा स.क्रि. – मोर्नु/ढाक्नु – cover (कोङ्‌केङ्‌पाआ नारुमा प्वा थेप्‌दि । – बल्ढ्‌याङ्ग्राले खस्रे खन्यूको बोट ढाक्यो ।)

 

स

सकयक्वा ना. – (धामीले प्रयोग गर्ने बासको एक प्रजाति/ सकयक्वा खुर्केर बनाएको फूल – sakayakwa (सकयक्वा लोक्‌कि किना धामी थोम् । – सकयक्वा समातेर धामी नाच्छ ।)

सक्‌कि ना. – तरुल – yam (खिना सक्‌कि चानि । – घर तरुल मिठो हुन्छ ।)

सक्मुले ना. – बुधबार – wednesday (सक्मुले पलेआ छे खिप्‌सि पुङ्‌चि। – बुधबार पनि हामी विद्यालय जान्छौं ।)

सङ्‌ ना. – दाउरा – fire wood (सङ् खोपा । – दाउरा काट ।)

सङ्‌टेन्चेन् क्रि. – चुपचाप बस्यो – got silent (ककिमाआ सङ्टेन्चेन् । – डरले चुपचाप बस्यो ।)

सङ्‌प्वा ना. – रुख – tree (सङ्‌प्वा तान् । – रुख ढल्छ ।)

सङ्‌मा स.क्रि. – सोध्नु – ask (पापा सङ्‌मा दोत् । – बुवालाई सोध्नुपर्छ।)

सङ्‌माचेन्मा क्रि. – चुपचाप बस्नु – be silent (कखाखुत् सङ्‌माचेन्मा दोत् । – राती चुपचाप बस्नुपर्छ ।)

सङ्‌मादुम् ना. – प्रश्‍न – question (सङ्‌मादुम् छाप्‌दि । – प्रश्‍न लेख।)

सङ्‌सिवा ना. – फलफुल – fruit (सङ्‌सिवा चामा ङेन्मा दोत् । – फलफुल खाइरहनु पर्छ ।)

सङ्सुक्वा/सङ्सोक्वा ना. – अनिकाल – famine (चा पनिनिन् पदोङ्आ सङ्‌सोक्वा पोन् । – अन्‍न नफलेको वर्ष अनिकाल बढ्छ ।)

सङ्‌होक्वा ना. – न्याउली – great barbet (सङ्‌होक्वा खापा । – न्याउली रोयो ।)

सत्मा स.क्रि. – सुर्क्याउनु – pull off (एन् छि सुमागरि एन् तित् सत्मा दोत् । – हात धुने बेला कपडा सुर्क्याउनु पर्छ ।)

सप्मा स.क्रि. – लगाउनु – put on (कालोङ् थेम्माचि सप्‌दिचि । – तिम्रो जुत्ताहरू लगाउ ।)

सलवा ना. – तितेपाती – mugwort (सलवा योमा किना पुरुप् भान्दो पाक्मा दोत् । – तितेपाती मल बनाएर काक्राको फेदमा लगाउनुपर्छ ।)

सा सर्व. – को – who (खक्‍कु सा ? – ऊ को हो ?)

सा/साखान् ना. – मासु – meat (छाचि छे साखान् इत्माचि मदोत्। – बच्चाहरूलाई पनि मासु खुवाउनु पर्छ ।)

साइबा ना. – सोल्टी – brother in law of brother or sister  (साइबा ओङ् तुपाचिका । – सोल्टीसँग भेट भयो ।)

साकावा ना. – शुद्ध पानी – pure water (साकावा दुङ्ङा । – शुद्ध पानी पिउछु ।)

साकोक् ङाकोक् क्रि.वि. – ढुङ्‌गाले बर्साउनु – hit by stone (साकोक् ङाकोक् मुयाङ्सो पतङ्धा । – ढुङ्‍गा बर्साउदै धपाए ।)

साक्सा ना. – दुम्सी – porcupine (साक्साबो कतङ् योक् । – दुम्सीको काँडा हुन्छ ।)

साङ्‌कालि दोन्मा ना. – गाइने किरा – dragon fly (साङ्‌कालि दोन्मा वादो दिन् । – गाइने किरा पानीमा फुल पार्छ ।)

साङ्‌केन् ना. – तारा – star (साङ्‌केन् निनाम्मा दि कखाखुत् दे । – तरा राती आकाशमा देखिन्छ ।)

साङ्‌चेप् ना. – सघाउनी – financial help (साङ्‌चेप् तमुआ ? – सघाउनी गर्‍यो?)

साङ्‌मा स.क्रि. – सफा गर्नु – clean (अक्‍तात् लङ्‌बु साङ्‌मा दोत्याङ् कु । – एउटा घैला सफा गर्नुपर्ने छ ।)

साचि सर्व. – कोहरू – who are (साचि मताआ ? – कोहरू    आए ?)

साचेन्खोक् ना. – अचानो – chopping block (साचेन्खोक् बेत्‌दि सा खोक्मा दोत्याङ् । – अचानो ल्याउ मासु काट्नु पर्‍यो।)

सान् ना. – बिझेको काँडा – thorn (सान् वारोङ् लुक्‌मित् बेत्‌दि खाइ । – मलाई काँडँ बिझ्यो सियो ल्याउ त ।)

सानङ्‌वा ना. – तस्वीर – picture (खक्‍कुबो कसानङ्‌वा देम् खोङ्‌नियाङ् । – उसको तस्वीर कति राम्रो छ ।)

साप्पाचा ना. – कोदो – millet (सापाचा लाआ । – कोदो टिप।)

साप्‍तान् ना. – गाउँ – village (तान् साप्‍तान् बान्‌सि पुक्सा । – गाउँ डुल्न गयो ।)

साप्‌दि क्रि. – सुहायो – suit (खक्‍कु ताखिआ साप्‌दि । – उसलाई टोपीले सुहायो ।)

साप्मा अ.क्रि. – सुहाउनु – suit (तित्‌आ साप्मा खोङ्‌नि । – कपडाले सुहाउनु राम्रो हुन्छ ।)

साप्मा अ.क्रि. – प्रतिध्वनित हुनु – echo (खिम्कोङ् साप्मा लाम्माङि । – घरभित्र प्रतिध्वनित हुन खोजिरहेको छ ।)

साप्‌फि क्रि.वि. – धेरै/प्रशस्त – enough (योङ्‌निचि साप्‌फि    मबाङा । – साथीहरू धेरै गफ गरे ।)

सामेत् ना. – पुस्तौली समूह – protoclan (एन् सामेत् मान्दुम् केस्सुम् कानेइ, मेए पुक्‌सि हि । – पुस्तौली समूह बिर्सिन्छौं है, हराई गइन्छ नि ।)

साम्खा ना. – पितृ पूजा – ancestor worship (अक्दोङ्‌दो असरङ् साम्खा मुमा दोत् । – एक वर्षमा दुई पटक साम्खा पितृ पूजा गर्नुपर्छ ।)

साम्बा ना. – मालबास – bamboo (साम्बा भाआलाआ । – बास काटेर ल्याउ ।)

साम्बातोङ्/साम्बाप्वा ना. – बासको बोट – bamboo tree (साम्बातोङ्  अन्ल्हेङ् गोङ् । – बासको बोट अग्लो   हुन्छ ।)

साम्‌सि ना. – घास – grass (साम्‌सि हेक्‌सि पुक्‌सिने । – घास काट्न जाऔं ।)

साया ना. – शिर/मान – head soul/well being (अकु पापाबो कसाया वापा । – यो बुबाको शिर उभ्याउने भाले हो ।)

सायाकाप् ना. – विवाह – marriage (आइप दोङ् पक्‍काबो कसायाकाप्। – यो वर्ष दाजुको विवाह हो ।)

सालाप्पा ना. – पारुहोङ् – universe builder (सालाप्पाआ झाराकु मुस्‌सिकु । – पारुहोङ्ले ब्रह्माण्डको निर्माण गरेका हुन्।)

सालाम् ना. – कविता – poem (सालाम् छाप्मा चिन्‍ङाचेन्‍ङाङा । – कविता लेख्‍न सिक्दैछु ।)

सावा ना. – जाँगर – strength (काचि कोप्मा एन् सावा पोन्मा दोत् । – काम गर्न जाँगर चलाउनुपर्छ ।)

सावा/साखान्वा ना. – मासुको रस – meat juice (सावा ङोमा । – मासुको रस मिठो भयो ।)

सासाआ सर्व. – ककस्ले – who (सासाआ नितलिदा ? – ककस्ले भन्यो ?)

सिखिप् ना. – काइयो – comb (सङ् सिखिप् छोक्‍मा पनाआ । – काठको काइँयो बनाउन छोडे ।)

सित् ना. – जुम्रा – louse (वा मेन्लक् युङ्‌ङि तित् मेन्धाप् खाप्‌सि नालो सित् खापु । – ननुहाई बस्यौं अनि कपडा नधोई लगायौं भने जुम्रा पलाउँछ ।)

सित्मा स.क्रि. – उन्‍नु/सिउरनु/छिराउनु – insert (टोङ्‌रित्दो बुङ्‌वा सित्मा दोत्याङ् । – फुर्कामा फुल सिउरिनु पर्‍यो।)

सिताबि वि. – सिपालु – skillful/expert (एन् निछा सिताबि मुयाङ्। – हाम्रो भाइ सिपालु छ ।)

सिन्‍ङा क्रि. – जान्दछु – know (थ्वाकु दुम् ङा सिन्‍ङा । – त्यस्तो कुरा म जान्दछु ।)

सिन्दानुम् क्रि. – जान – know (थ्वाकु काचि मुमा पलिनिन् निकिना सिन्दानुम् । – त्यस्तो काम गर्नु हुँदैन भनेर    जान ।)

सिन्मा स.क्रि. – जान्‍नु – know (झाराकु सिन्मा तुप्मा दोत् । – हरेक कुरा जान्‍नु बुझ्नुपर्छ ।)

सिप्दङ् ना. – साङ्ला – cockroach (सिप्दङ्‌वा थङ्‌मा इत्मा पलिनिन्। – साङ्ला बढ्न दिनु हुँदैन ।)

सिप्मा स.क्रि. – काट्नु – cut (खान् साङ्‍मा किना सिप्मा कानेइ। – तरकारी केलाएर काट्नु है ।)

सिप्मा स.क्रि. – बन्द गर्नु – close (ङ्‌बो ङ्‌छि वान्दुङ् खक्‍कुबो ए कमक् सिप्मा लाम्‌मि । – म मेरो हात हल्लाउछु उसको पो आँखा बन्द गर्न खोज्छ ।)

सिप्मा स.क्रि. – सुक्नु – dry (खान् वा सिप्मा मुआङि । – तरकारीको रस सुक्न लाग्यो ।)

सिबित् ना. – सिमी – bean (आइ सिबित् खान् चेए ने । – आज सिमीको तरकारी खाऔं ।)

सिमा अ.क्रि. – मर्नु – die (खिपा सिमा मुयाङ् । – कुकुर मर्न आटेको छ ।)

सिलि ना. – लय/ताल – rhythm (सिलि कुप्सो/कुप्याङ्‍सो लाक् मेत्मा दोत् । – लय/ताल मिलाउदै साकेन्वा नाच्नु     पर्छ ।)

सुक्थुरुक्पा ना. – अँगेरी – a toxinate tree (सुक्थुरुक्पाआ मेसिचि सेत्‌तिचि । – अँगेरीले भैंसिहरूलाई मात्छ ।)

सुक्मा स.क्रि. – घोच्नु/ढुक्नु – pierce (ढिला सुक्मा सेत्मा पमुयाङ् । – ढिलालाई घोचेर मार्न लागेको छ ।)

सुक्वा ना. – सानो भ्याकुर – small yam (सुक्वा सि हुउम् चाआम् निछे चानि । – सानो भ्याकुर पोलेर खादा पनि मिठो हुन्छ ।)

सुङ्‌ ना. – बाख्रा – goat (सुङ्आ पापा पलुप्‌दिन् ने । – बाख्राले बाबालाई नछुओस् ।)

सुङ्‌मा स.क्रि. – मन पराउनु – like (ङा सुङ्‌मा पलाम्नङ् । – मलाई खासै मन पराउँदैन ।)

सुङ्सा ना. – बाख्रा/खसिको मासु – mutton (कथुकुक्पाआ सुङ्सा चामा पलिनिन् । – घरमुली/चुला मुलीले खसिको मासु खानु हुँदैन ।)

सुतुप्‌मि ना. – अगुल्टो – fire with wood (सुतुप्‌मि हक्‍तुप् हक्‍तुप् मुयाङ्‌सो वित्‍ता । – अगुल्टो हल्लाउदै हिंड ।)

सुत्दा क्रि.वि. – समेत – as well (सङ् तबेत्पाआ बासङ् सुत्दा बेत्देइ । – तिमीले दाउरा ल्याउँदा बाँसको दाउरा समेत ल्याउनु है ।)

सुत्मा स.क्रि. – घुसाउनु/छिराउनु – insert into (अक्‍कु सङ्ढाङ्‌या सुत्मा दिमा दोत् । – यो दाउराको हारमा घुसाई राख्‍नु पर्छ ।)

सुन्चक्वा वि. – अमिलो – sour (वाछोन् सुन्चक्‍वा मुयाङ् । – जाँड अमिलो छ ।)

सुन्तुम् ना. – पुर्खा – ancestor (एन् सुन्तुम्‌चि मित्माचि मदोत् । – पुर्खाहरूलाई सम्झिरहनु पर्छ ।)

सुन्मा अ.क्रि. – अमिलो हुनु – be sour (खाचा सुन्मा लाम्याङ् । – फाक्चा अमिलो हुन खोजिरहेको छ ।)

सुन्वा ना. – मौरी – bee (सुन्वा केन्‌तिने । – मौरी पालौं ।)

सुप् ना. – तीस – thirty (सुप् कपोङ् मन्‍नाचि मबेन्याङ् । – तीस जना मानिसहरू आउदैछन् ।)

सुप्‍तुलुङ् ना. – पितृ चुला – hearth stones (सुप्‍तुलुङ् नामा पलिनिन्। – पितृ चुला छोड्नु हुँदैन ।)

सुम् ना. – तीन – three (सुम् ढक् सङ् हुमा मोङ्वा लि । – तीन टुक्रा दाउरा पोल्नु अशुभ हुन्छ ।)

सुमा स.क्रि. – धुनु – wash (सङ्‌सिवा सुमा किना चामा दोत् । – फलफुल धोएर खानुपर्छ ।)

सुमा अ.क्रि. – चिलाउनु – itch (वादो फिन्‌दि नालो सुमा खेन् आ खालोक्। – पानीमा धेर खेल्यौं भने चिलाउने रोग लाग्छ।)

सुमा क्रि. – पिरो हुनु/पोल्नु – be hot (खक्‍कु बिरोआ सुमा मुआङि। – उसलाई खुर्सानीले पोल्न लाग्यो ।)

सुम्‌निमा ना. – सुम्निमा (ईश्‍वर/सृष्टिकर्ता) – Sumnima (goddess/creator) (सुम्‌निमा ओङ् पारुहोङ् ओङ् के झारा खाप मुस्साचिकु । – सुम्निमा र पारुहोङ्‌ले हामी सबैको सृष्टि गरेका हुन् ।)

सुम्मा अ.क्रि. – बफाउनु – make hot (ङाक्‌सि सुम्मा पअङ्     तुम् । – केरा बफाउनु पर्छ अनि पाक्छ ।)

सुरुत्वा वि. – अशुभ – unlucky (एन् ताखि लाक्‍का खुङ्‌मा सुरुत्वा लि नि मरङ् । – आफ्नो टोपी उल्टो लगाउनु अशुभ हुन्छ भन्‍छन् ।)

सुसा क्रि. – पिरो भयो – be hot (बिरो अन्हि सुसा । – खुर्सानी सारै पिरो भयो ।)

सेक्मा स.क्रि. – सम्पन्‍न हुनु/पूर्ण हुनु – complete (एन् खावा योङ्‌मा सेक्मा मुयाङ् । – हाम्रो बारना सम्पन्‍न हुन लाग्यो।)

सेक्भा ना. – उडुस – bed bugs (यङ्‌खा पबक्‍कमिन् नालो सेक्भा पुधि। – बडार कुडार गरिएन भने उडुस पलाउछ ।)

सेत् ना. – सात – seven (सेत् करि तङ्‌नाम् रि बेत्‌दि । – सात वटा धागो ल्याउ ।)

सेत्लाम् स.क्रि. – भोलि – tomorrow (सेत्लाम् खङ्‌रि दोन्‌सि पुङ्‌चिने । – भोलि बल्छी खेल्न जाऔं ।)

सेत्मा स.क्रि. – मार्नु – kill (वापाआ वाछेलेत् धोक्‌दि किना सेत्मा मुआङि । – भालेले चल्लालाई ठुँगेर मार्न लाग्यो ।)

सेत्लाम्/सेत्लामङ् क्रि.वि. – भोलि – tomorrow (सेत्लाम् ङाआ बुना । – भोलि म तिमीलाई बोलाउछु ।)

सेन्मोङ् ना. – सपना – dream (सेन्मोङ् छे दोरोकु दोरो खाङ्‌ङा। – सपना पनि केके हो केके देख्‍छु ।)

सेप् ना. – सत्तरी – seventy (मामा सेप् कदोङ् बेत्‌दि । – आमा सत्तरी वर्ष पुग्नुभयो ।)

सेप्मा क्रि. – उधाउनु – sharp (ङ् दाबे सेप्मा दोत्याङ् । – मेरो खुकुरी उधाउनु पर्‍यो ।)

सेमा स.क्रि. – तान्‍नु – pull (बेना साम्बा सेमा दोत् । – आउ बाँस तान्‍नुपर्छ ।)

सेवा ना. – नमस्कार – greetings (तुप्‌पि पअङ् सेवा मुए । – भेट भएपछि नमस्कार गरिन्छ ।)

सोक्चाले ना. – अल्छी – lazy (अक्‍कु ना सोक्चाले लिसा । – यो त अल्छी भयो ।)

सोक्पा ना. – वनमान्छे – wild man (सोक्पाबो कतोङ्‌या छेक् । – वनमान्छे बुद्धिमानी हुन्छ।)

सोक्मा स.क्रि. – अल्छी हुनु – lazy (के सोक्मा पलिनिन् । – हामी अल्छी गर्न हुँदैन ।)

सोक्वा ना. – भोक – hunger (ङाना सोक्वामा सिओङ् । – मलाई त भोक लाग्यो ।)

सोङ्‌गु ना. – पानी बग्ने बाँसको लामो खोप्रा – water flowing way of bamboo (सोङ्‌गु थेन्मा किना वा हाप्पधेत् या पुक्मा दोत् । – बाँसको खोप्रा बनाएर पानी पारी लानुपर्छ।)

सोङ्‌मा स.क्रि. – बज्नु/बजाउनु – play (बाङ्‌सुलि सोङ्‌मा तलेन्? – बाँसुरी बजाउन आउँछ ?)

सोज्जे वि. – झुठा – false (खन्‍ना सोज्जे तरङ्‌याङ् । – तिमी झुठ बोल्दैछौ ।)

सोत्मा स.क्रि. – सार्नु – shift (सेत्लाम् युरुपा सोत्मा दोत् । – गोरू भोलि सार्नु पर्छ ।)

सोना ना. – सुन – gold (सोना हुमा छि । – सुन किन्‍न महङ्‌गो छ।)

सोन्मा स.क्रि. – सुल्क्याउनु – slip down (साम्बा सोन्मा दोत् । – बाँस सुल्क्याउनु पर्छ ।)

सोन्मा स.क्रि. – फकाउनु – persuade (योङ्‌निबो कमेसुङ् केता सोन्मा दोत् । – साथीको रिस उठ्‌यो फकाउनुपर्छ।)

सोप्मा स.क्रि. – माझ्नु – clean (कोसङ् सोप्मा दोत् कानेइ । – भाडाकुडा धुनुपर्छ है ।)

सोप्ला ना. – कानेखुसी – whisper (मर साचि सोप्ला ममुयाङ् ? – होइन कोको कानेखुसी गर्दैछन् ?)

सोम् ना. – फोक्सो – lungs (एन् सोम् रेत्मा दोत् । – फोक्सो जोगाउनु पर्छ ।)

सोम् तुक्मा क्रि. – माया गर्नु – love (खक्‍कुचि सोम्तुक्मा पमुचि। – उनीहरू माया गरागर गर्छन् ।)

सोमा ना. – सास – breath (का सोमा न्हाम्याङ् । – तिम्रो सास गन्हाइरहेको छ ।)

सोम्बुक् ना. – छाती – chest (एन् सोम्बुक् रेत्मा दोत् । – हाम्रो छाती सुरक्षित राख्‍नुपर्छ ।)

सोहोन् ना. – स्वदेश/क्षेत्र – country/area (आपना एन् सोहोन् कोप्मा लेन्मा दोत् । – आफ्नो देश व्यवस्थापन गर्न जान्‍नुपर्छ ।)

 

ह

हक् ना. – हावा – air (बित्‍ता हक चासि पुङ्‌चिने । – हिंड हावा खान जाऔं ।)

हक्दुप्पा ना. – बाडुली – hiccup (हक्दुप्पाआ पढेरोङ् । – बाडुली लाग्यो ।)

हक्मा क्रि. – चोख्याउनु – purify (छा तुतुमाआ हक्‍मा दोत् । – बच्चालाई कुखुराले चोख्याउनु पर्छ ।)

हक्मा स.क्रि. – उछिन्‍नु – over take (कयोङ्‌नि हक्मा      मुआङि । – उसको साथीलाई उछिन्‍न लाग्यो ।)

हक्सु ना. – हुरी/बतास – strong wind/storm (हक्सु मुआ । – हुरी/बतास चल्यो ।)

हङ् क्रि. – बाँच्छ – alive (वा मेत्दङ् खदो निछे ङासा अक्‍रङ् ना हङ्। – पानी नभएको ठाउँमा भए पनि माछा एकछिन त बाँच्छ ।)

हङ्‌मा स.क्रि. – बाँच्नु – alive (के झारा हङ्‌मा दोत् । – हामी सबै बाँच्नुपर्छ ।)

हङ्‌ङि क्रि. – बाँच्छौं/बाँचिन्छ – alive (के हङ्‌ङि । – हामी बाँच्छौं।)

हत्‌नि क्रि.वि. – यसरी – thus (हत्‌नि चिमा दोत् । – यसो गर्नुपर्छ ।)

हरम् ना. – वनमारा – catweed (हरम् पसाङ्‌कुमिन् नालो साम्‌सि नक्‌धिपुक्‌दि । – वनमारा उखेलिएन भने घास पुरि लान्छ।)

ह्वाकु वि. – यस्तो – such (ह्वाकु मेत्दङ् ? – यस्तो छैन ?)

हा ना. – धार – edge (दाबेबो कहा मेत्दङ् । – खुकुरीको धार छैन ।)

हाक्‍कु सर्व. – परको – far there (हाक्‍कु बेत्‌दि । – परको ल्याउ ।)

हाक्खा क्रि.वि. – पर – far/further (हाक्खा पुक्सा । – पर जाउ।)

हाक्नुङ्‌वा वि. – गर्मी – hot (हाक्नुङ्‌वा लियाङ् । – गर्मी भइरहेको छ ।)

हाक्नुङ्‌वा ना. – पसिना – sweat (का हाक्नुङ् लोन्दा । – तिम्रो पसिना आयो ।)

हाक्सुपा ना. – हाई – yawn (ङ्‌ हाक्सुपा लोन्दा । – मेरो हाई आयो ।)

हाङ्‌काङ् ना. – घोडाखरि – a tree (हाङ्‌काङ् पाक्‌दि ङेस्‌सि नि कानेइ । – घोडाखरि फलेको छ रे है ।)

हाङ्‌मा स.क्रि. – पठाउनु – send (अक्‍तात् छाप्लक्वा हाङ्‌मा दोत्याङ्‌कु । – एउटा चिठी पठाउनु पर्ने थियो ।)

हात्‌नि क्रि.वि. – उता – there (हात्‌नि पुक्सा । – उता जाउ ।)

हान्मा स.क्रि. – चढाउनु – dedicate (साम्खादो दोरो दोरो हान्मा दोत् कु ? – साम्खामा केके चढाउनु पर्ने हो ?)

हाप्पधेत् क्रि.वि. – पारिपट्टि – next side of river (हाप्पधेत् या नाम्सोङ् लोन्दा । – खोलापारि घामको किरण पुग्यो ।)

हाप्मा स.क्रि. – अड्किनु – stop (ङ्‌तोङ्‌वात् चाचङ्‌लादो हाप्मा लाम्याङ् । – मेरो थुन्से झोरघारीमा अड्किन खोज्दैछ।)

हाप्मा ना. – बीच भाग – in between/among (साम्बा प्वाचिबो कचिहाप्मादो लङ्‌वा भुक्‌सि । – बाँसको बोटहरूको बीचबीचमा खर राख ।)

हामा स.क्रि. – बाड्नु – distribute (अक्‍कु झारा उन्दा उन्दा हामा दोत् । – यो सबै अलिअलि बाड्नपर्छ ।)

हाम्मा स.क्रि. – अड्काउनु/झुण्ड्‌याउनु – hang in between/ among (अक्‍कु साम्‌सि सङ्‌प्वादि हाम्मा दे इ । – यो घास रुखमा अड्काउन पाए त नि ।)

हाम्मा स.क्रि. – मुख लगाउनु (भाडोमा) – put on (अन्ढाकु खुङ्‌दो एन् ङा हाम्मा पलिनिन् । – ठूला ठूला भाडामा मुख लगाउनु हुँदैन ।)

हार्‌दि ना. – बेसार – turmeric (हार्‌दि वा दुङ्‌मा दोत् । – बेसार पानी खानुपर्छ ।)

हालाछु ना. – रातो – red (हि हालाछु केत् । – रगत रातो हुन्छ।)

हालापेक् ना. – पहेलो – yellow (हार्‌दि हालापेक् केत् । – बेसार पहेलो हुन्छ ।)

हालासि ना. – हरियो – green (हालासि साम्‌सि हेक्दा । – हरियो घास काट ।)

हि ना. – रगत – blood (तङ्‌खोक्‍वाआ पलुक्ढोङ्‌ किना ङ्‌हि लोन्दा । – काँडाले घोचेर मेरो रगत निस्क्यो ।)

हिखा ना. – झोला – bag (हिखादो खिप्खाफेङ् खुन्मा किना तोङ्‌याखिम् पुङ्‌मा दोत् । – झोलामा किताब बोकेर विद्यालय जानुपर्छ।)

हिन्मा स.क्रि. – मथ्नु – churn (छोको खान् हिन्मा दोत् । – सिस्नुको तरकारी मथ्नुपर्छ ।)

हिप् ना. – दौतरी – mate (काबो काहिप्‌चि सा सा ? – तिम्रो दौतरीहरू कोको हुन् ?)

हिप्मा स.क्रि. – खुर्कनु – skin off (दिप्पा कान्चो रिवा हिप्मा मुयाङ् । – बाजे सुर्तीको डाठ खुर्कन लाग्नु भएको छ।)

हिप्मा स.क्रि. – कबोल गर्नु – promise (खक्‍कुआ अक्‍तात् ताखि पहिप्दोङ् कु । – उसले मलाई एउटा टोपी दिने कबोल गरेको छ ।)

हिप्सपा वि. – पागल – mad (हिप्सपा ओन्हा । – पागल दगुर्‍यो।)

हिमा अ.क्रि. – फर्काउनु – turn back (हात्‌नि हिमा दोत् । – उता फर्काउनु पर्छ ।)

हिमाचेन्मा क्रि. – फर्किनु – turn (ओह्यात्‌नि हिमाचेन्मा ने । – यतातर्फ फर्किऔं ।)

हिम्मा स.क्रि. – बौलाउनु – be mad (हिम्मा पलिनिन् । – बौलाउनु हुँदैन।)

हिलि ना. – संस्कृति – culture (एन् थाप्सङ् हिलि मान्मा केन्मा पलिनिन् । – हाम्रो रीति संस्कृति बिर्सिनु हुन्‍न ।)

हुक् क्रि. – भुक्छ – bark (खिपा हुक् । – कुकुर भुक्छ ।)

हुक्डा क्रि. – भुक्यो – barked (कखाखुत् खिपा हुक्डा । – राती कुकुर भुक्यो ।)

हुक्मा अ.क्रि. – भुक्‍नु – bark (खिपा खुक्‍मा लाम्याङ् । – कुकुर भुक्न खोज्दैछ ।)

हुक्वा ना. – छाला/बोक्रा – skin (रिवा हुक्वा हिप्मा किना ङासा सेत्‌सि पुङ्‌मा ने । – बबिसको बोक्रा खुर्केर माछा मार्न जाऔं ।)

हुङ्‌मा अ.क्रि. – पर्खिनु – wait (योङ्‌नि हुङ्‌मा नि । – साथीलाई पर्खिनु रे ।)

हुत् ना. – दुलो – hole (कोइमा हुत् कोङ्‌या युङ् । – मुसा दुलो भित्र बस्छ ।)

हुत्मा स.क्रि. – खोल्नु – tie off/open (युरुपा हुत्मा ने । – गोरु फुकाऔं ।)

हुत्लुङ् ना. – पितृ चुला – hearth stone (खन्‍ना हुत्लुङ् तलुक्सा? – तिमीले चुला राख्यौ ?)

हुन्मा स.क्रि. – उखेल्नु/उखेलिनु – take out (काकङ् हुन्मा लाम्याङ् पेए ? – तिम्रो दाँत उखेलिनु खोज्दैछ होइन ?)

हुप् ना. – सय – hundred (हुप् कदोङ् मन्‍ना सा मेन्‌चि महङ् । – सय वर्ष कोही कोही मानिसहरू मात्रै बाच्छन् ।)

हुप्मा स.क्रि. – मुठा पार्नु – make bundle (साप्पाचा तारा, हुप्मा दोत् । – कोदो ढल्यो, मुठा पार्नुपर्छ ।)

हुमा स.क्रि. – किन्‍नु – buy (आइ अक्‍तात् ताखि हुमा दोत्याङ् कु । – आज एउटा टोपी किन्‍नुपर्नेछ ।)

हुमा स.क्रि. – पोल्नु – burn (सुम्‌रा सङ् ढक्वा हुमा मोङ्‌वा    लि । – तीन वटा दाउरा पोल्न अशुभ हुन्छ ।)

हुमा स.क्रि. – घुम्नु/डुल्नु – roam/wander (आइ तान् हुमा निकिना कु । – आज गाउँ डुलौं भनेर हो ।)

हुमोङ्‌सा ना. – पोलेको मासु – roasted meat (हुमोङ्‌सा चेएने । – पोलेको मासु खाऔं।)

हुहुमा ना. – हुच्चिल – towny owl (हुहुमा कखाखुत् पात् । – हुच्चिल राती कराउछ ।)

हेचाकुले ना. – हेचाकुले (किराती पुर्खा) – Hechakule (ancestor of Kirat) (हेचाकुले कनानाचिआ पनाआधाआ । – हेचाकुलेलाई उसको दिदीहरूले छोडिगए ।)

हेत्‌दि ना. – हात्ती – elephant (हेत्‌दि अन्ढाकु मु । – हात्ती ठूलो ठूलो हुन्छ ।)

हेन्खा/हेन्खामा ना. – पृथ्वी – earth (हेन्खामादो के युङ्‌ङि । – पृथ्वीमा हामी बस्छौं ।)

हेन् क्रि. – बाँकी रहन्छ – due (खान् हेन् । – तरकारी     उब्रिन्छ ।)

हेन्मा क्रि. – उबार्नु – remain  (उन्दा खान्वा हेन्मा कि तुतुमाचि रोङ् इत्माचि । – अलिकति तरकारीको झोल उबारेर कुखुराहरूलाई भात दिनुपर्छ ।)

हेप्पाङ् वि. – ठूलो – big/large (खाक्‍कु मेसि कहेप्पाङ् मुयाङ् ? – कुन भैंसि ठूलो छ ?)

हेमा स.क्रि. – सुँघाउनु/गन्ध दिनु – sniff (गावाआ पुरुप् हेदुम् नालो पाक्‌दि नि मरङ् । – गङ्‌गटा काक्रालाई सुँघायौं भने फल्छ भन्छन् ।)

हेमा वि. – कोक्‍याउनु – coo (योक्आ खाहे । – पिडालुले कोक्याउछ।)

हेमा अ.क्रि. – बास्ना दिनु/धुवा लगाउनु – to make smoke (पुरुप् प्वा गावाआ हेमा नालो पाक्‌दि । – काक्रालाई गङ्‌गटाले धुवा लगाए फल्छ।)

हेम्यङ् लामा स.क्रि. – ढल्मलाउनु – sway (के हेम्यङ् लामा पलिनिन् । – हामी ढल्मलाउनु हुँदैन ।)

होक्मा स.क्रि. – तौलनु – weight (साखान् देम् योक्‍याङ् होक्मा दोत् । – मासु कति छ तौलनु पर्छ ।)

होक्मा स.क्रि. – न्यानो हुनु – warm (आइ ना होक्मा       लाम्याङ् । – आज त न्यानो हुन खोज्दैछ ।)

होक्मा स.क्रि. – ताक्नु – aim (बेन् आ होक्मा हिवा दोङ्‌वा हुन्छ। – हतियारले ताक्नु हिवा दोङ्वा (अशुभ) हुन्छ ।)

होक्लानाम् ना. – गर्मी महिना – summer (होक्लानाम्दो चुङामा पलिनिन्। – गर्मी महिनामा जाडो हुँदैन ।)

होङ् ना. – राजा – king (एन् सोहोन् दोकु होङ् एलुङ् होङ् युङाङा। – हाम्रो देशको राजा एलुङ् होङ् थिए ।)

होङ्‌पा ना. – मुली/प्रमुख/धनी – chief/owner (अक्‍कु खिपाबो कहोङ्‌पा सा ? – यो कुकुरको धनी को हो ?)

होङ्‌मा ना. – होङ्‌मा देवी – Goddess (रोप्‌दि तुक्‌कि नालो होङ्‌मा मित्मा दोत् । – दुख बिमार परियो भने होङ्‌मा देवी सम्झिनु पर्छ ।)

होङ्‌मा स.क्रि. – चिलाउनु – itch (योक् बोक्वाआ होङ्‌मा  खालामा । – पिडालुको पातले चिलाउन खोज्यो ।)

होङ्‌मा स.क्रि. – उघार्नु – open (क खाचा लङ्‌बु होङ्‌मा लामि पाआङे फुक्याङ् फुक्याङ् खाचा न्हामा । – उसको जाडको घैला उघार्न खोज्दा नै फाक्चाको मगमग बास्ना चल्यो ।)

होङ्‌मा स.क्रि. – पल्टाउनु – turn up (अक्‍कु लुङ्‌वा होङ्‌मा दोत्। – यो ढुङ्‌गा पल्टाउनुपर्छ ।)

होत्मा स.क्रि. – खोल्नु – open (लाप्‌तिखोङ् होत्मा ने । – ढोका खोलौं ।)

होत्मा स.क्रि. – थाक्नु – tire (हेन् ना होत्मा पमुङाङा । – अब त थाक्‍न लागेँ ।)

होन्मा स.क्रि. – दुलो पार्नु – make hole (ङ्‌ बाङ्‌सुली होन्मा दोत्याङ् कु । – मेरो मुरली दुलो पार्नु पर्नेछ ।)

होन्मा स.क्रि. – अट्नु – fit (हिखादो ङ्‌खिप्खाफेङ्‌चि होन्मा ममुयाङ् कानेइ । – झोलामा मेरो किताबहरू अट्न लागे है ।)

होप्मा अ.क्रि. – भिज्नु – wet (ङा ना होप्मा केन्मा मुङाङा । – मेरो थुन्से झोरघारीमा अड्किन खोज्दैछ।)

होप्मा स.क्रि. – पिउनु – drink (मन्‍नाचि बोक्वा होप्सो/होप्याङ्‌सो मखिप् किना छे कलेन मलि । – मान्छेहरू खोले पिउदै पढेर पनि जान्‍ने बन्छन् ।)

होन्मा स.क्रि. – मिसाउनु – mix (वासुप् ओङ् वाछोन् ओङ् होन्मा किना दुङ्‌मा पलिनिन् । – रक्सि र जाँड मिसाएर पिउनु हुँदैन ।)

होम्ना लामा अ.क्रि. – जिस्कनु – joke (अक्‍कु छा होम्ना लामा लाम्याङ् । – यो बच्‍चा जिस्कन खोज्दैछ ।)

होम्मा वि. – सुनिनु – swell (वा होप्‌पि नालो होम्मा खेन्आ खाधित्। – पानीले भिजियो भने सुन्‍निने रोग लाग्छ ।)

होम्मा स.क्रि. – पिलाउनु – cause to drink (मेसि बोक्वा होम्मा ने । – भैंसिलाई खोले पिलाउ ।)

होम्मा स.क्रि. – भिजाउनु – cause to wet (जाङ्‌खुरि वा होम्मा पलिनिन् । – डोको पानीले भिजाउनु हुँदैन ।)

होयोवा ना. – र्‍याल – saliva (उन्दाकु छाचिबो कचि होयोवा चोक् । – साना बच्चाहरूको र्‍याल चुहिन्छ ।)

ह्वाकु वि. – यस्तो – such (ह्वाकु दुम् पमुएमिन् । – यस्तो कुरा गर्न हुन्‍न ।)

 

ङ्

 

 

ङ्ह

 

 

न्ह

न्हक्मा स.क्रि. – पुर्नु – burry/fill up (योकेन्कु पुरुप् न्हक्मा दोत्। – कुहेको काक्रा पुर्नुपर्छ ।)

न्हाम् अ.क्रि. – गन्ध आउछ – bad smell (बोक्‌खि न्हाम् । – सुँगुरको मलको गन्ध आउछ ।)

न्हाम्‌खि ना. – बच्चाको दिसा – shit of infant (न्हाम्‌खि इछित् माकाचक् माकाचक् केत् । – बच्चाको दिसा अलि कालो कालो हुन्छ ।)

न्हाम्‌छिमा अ.क्रि. – दुर्गन्ध आउनु – bad smell (साम्‌सि योता किना कन्हाम्‌छिमाआ युङ्‌दि पतेतेन् । – घास कुहिएर दुर्गन्ध आउदा बसिसक्नु भएन ।)

न्हाम्‌निमा अ.क्रि. – सुगन्ध आउनु – good smell (छोरम् खान्‌ कन्हाम्‌निमाआ सिआ । – सुकुटीको मासु धेरै बास्नादार भयो ।)

न्हामा अ.क्रि. – गन्हायो – stinked (खि न्हामा । – दिसा गन्हायो।)

न्हाम्मा स.क्रि. – सुँघ्नु – smell (बुङ्‌वा न्हाम्मा पलिनिन् । – फूल सुघ्नु हुँदैन ।)

न्हाम्मा स.क्रि. – गन्ध आउनु – bad smell (देम् चाइन्लो न्हाम्मा पुस्‌सि। – कति नमिठो गन्ध आउन थाल्यो ।)

 

म्ह

म्हुमा अ.क्रि. – जुध्नु – fight/quarrel (म्हुमा पलिनिन् । – जुध्न       हुँदैन ।)

म्हुमा केन्मा अ.क्रि. – लाप्पा खेली पठाउनु  – quarrelled (झाराओङ् म्हुमा केन्मा पलिनिन् । – सबैसँग लाप्पा खेली पठाउनु हुँदैन ।)

 

 

र्‌ह

 

 

ल्ह

 

अ्ह

 

ʔ (ग्लोटल)

वाʔवा (वाʔ(c)वा) क्रि.वि. – चुपचाप – silently (वाʔवा बेना । – चुपचाप आउ ।)

माʔवा ना. – कल्चुरी – a black bird (माʔवा खोम्पा दोत्‌नि      चेन् । – कल्चुरी खोल्सातिर चर्छ ।)

लʔवा ना. – पालो – turn (लʔवा मुसो काचि मुमा चानि । – आलोपालो गर्दै काम गर्न मिठो हुन्छ ।)

हाʔवा लामा स.क्रि. – मुन्दुम् फलाक्नु – chanting Mundum words (एन् बुङ्‌पेन्‌मि खोङ्‌निलो हाʔवा लामा लेन् । – हाम्रो धामीलाई राम्ररी मुन्दुम् फलाक्न आउछ ।)

 

……………………………………………

नोट: यस अनलाइन पुमा राई शब्दकोशमा समेटिन बाँकी रहेका शब्दहरू निरन्तर थप गर्दै र अद्यावधिक गर्दै लगिनेछ। थप गर्न बाँकी शब्द पत्ता लगाउन तथा त्रुटि पत्ता लगाउन सहयोग गरिदिनु हुन अनुरोध गर्दछु।  – सम्पादक

सम्पर्क: pumaraigk@gmail.com and facebook/salappachha